Ένας άγνωστος γείτονας

Βαλκανικές Χώρες | Ιστορία (γενική) | Γνώμη / Ανάλυση Saturday September 06, 2008 22:01 by περιοδικό "Κείμενα"

Βουλγαρία: Στοιχεία γνωριμίας

ΠΗΓΕΣ: ΙΖΤΟΚ, Gr. Balkanski: Histoire du Movement Libertaire en Boulgarie, L’ Etat du Mone (1983)

Έκταση: 110.910 τετρ. χλμ. – Πληθυσμός: 8.900.00 – Αστικός πληθυσμός: 62,5%. -Στρατός: 115.000. - Ναυτικό: 10.000. - Αεροπορία: 25.000 - Εισόδημα: 840 δολ. ο καθένας το χρόνο. – Έξοδα άμυνας: 8,5% του Α.Ε.Π. Διαθέτει μια σχετικά πολύ καλή αγροτική οικονομία και οι εξαγωγές της σε τρόφιμα, κρασιά, καπνό κυρίως, και φρούτα είναι αξιόλογες. Βρίσκεται σ’ εποχή επιταχυνόμενης βιομηχανικής ανάπτυξης.

Ξεχωρίζει για τη ρωσοφιλία της και διατηρεί τις καλύτερες σχίσεις με την Ε.Σ.Σ.Δ. Πέτυχε την ανεξαρτησία της από την Τουρκία στα 1878. Από το 1945 αντικατάστησε το μοναρχικό πολίτευμα με το καθεστώς της Λαϊκής Δημοκρατίας. Στο Νο 7, τα ΚΕΙΜΕΝΑ έδωσαν μερικά στοιχεία που επιτρέπουν μια κάποια γνωριμία με τη γειτονική μας Γιουγκοσλαβία. Σε τούτο το τεύχος, θα δώσουμε μερικά στοιχεία για την επίσης γειτονική, αλλά και περισσότερο άγνωστη, Βουλγαρία. Την προσπάθεια αυτή την θεωρούμε, από πολλές απόψεις, ακόμα πιο επιτακτική και ιδιαίτερα για δυο λόγους: Με τη Γιουγκοσλαβία μας συνδέουν φιλικές σχέσεις.

Για ν’ ακριβολογήσουμε, οι ηγετικές ομάδες της Γιουγκοσλαβίας και της Ελλάδας βοήθησαν η μια την άλλη να εξασφαλίσουν εκείνο που ζητούσαν. Αν αφαιρέσουμε την περίοδο 1945-50, η συνεργασία τους ήταν τέτοια που συμπαρατάζονταν σε πολέμους και έφτασαν να δημιουργήσουν «ιστορικούς δεσμούς». Ακόμα και το Μακεδονικό ζήτημα, όσο κι αν το προωθούσαν μερικά εθνικιστικά στοιχεία κι από τις δύο μεριές, όσο κι αν το ξαναζεσταίνουν οι σημερινοί «σοσιαλιστές» ηγέτες, ποτέ δεν αποτέλεσε σοβαρή αιτία για να χαλάσει η «αιώνια φιλία». Αυτή συντηρείται και στις δυο πλευρές, από στιγμιαίες ή καλύτερα πρόσκαιρες σκοπιμότητες που έχουν περισσότερο εσωτερικές αιτίες και που ποτέ δεν έφτασαν ή θα φτάσουν να γίνουν αιτίες σύγκρουσης. Αν αυτό συμβαίνει με τη Γιουγκοσλαβία, δεν συμβαίνει το ίδιο με τη Βουλγαρία.

Για πολλές αιτίες κι από πολύ παλιά, οι ηγετικές ομάδες των Βουλγάρων και των Ελλήνων βρέθηκαν σε σύγκρουση. Ακόμα κι όταν βρίσκονταν μέσα στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ακόμα κι όταν βρίσκονταν κάτω από την Τούρκικη Αυτοκρατορία. Από τότε ως τις μέρες μας, οι ηγετικές αυτές ομάδες — όποιες κι αν ήσαν στη διαδρομή των αιώνων — καλλιέργησαν έντονα η κάθε μια στο λαό της την αντίληψη ότι είμαστε λαοί-εχθροί, λαοί-αντίπαλοι. Στο υποσυνείδητο — αυτό που ξέρουμε — πολλών Ελλήνων υπάρχει η εικόνα του Βούλγαρου κομιτατζή που καίει, βιάζει, σκοτώνει, λεηλατεί με το μαχαίρι στα δόντια, έτοιμος ν’ αρπάξει την «από 3.000 ετών ελληνική Μακεδονία και Θράκη». Αυτή η εικόνα προωθήθηκε ιδιαίτερα στην περίοδο 1945-1950 με την Κατοχή — προσάρτηση της Θράκης και τμήματος της Μακεδονίας καθώς και στη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου (1945-49).

Κατάλοιπο αυτού του σφυροκοπήματος, που φτάνει το επίπεδο εθνικιστικού, σωβινιστικού παραληρήματος είναι κι αυτό που ακούγεται σήμερα και στα ποδοσφαιρικά γήπεδα. Δεν ξέρουμε πώς αντιδρά ο κοινός Βούλγαρος. Από πολλές ενδείξεις, ακόμα κι από γραφτά αναρχικών, βγαίνει πως κι εκεί ο σωβινισμός έχει αφήσει βαθειά σημάδια. Κι όμως, όλο και περισσότεροι Έλληνες επισκέπτονται σαν τουρίστες τη Βουλγαρία. Αυτή η επικοινωνία σβύνει την εικόνα σιγά-σιγά που περιγράψαμε. Ο σημερινός Έλληνας αρχίζει να σχεδιάζει πιο συγκεκριμένα την εικόνα του Βούλγαρου-γείτονα, του Βούλγαρου-φίλου, του ανθρώπου που καταπιέστηκε και καταπιέζεται από τις δικές του και τις ξένες ηγετικές ομάδες, που είναι θύμα κι αυτός της εκμετάλλευσης, όπως και τούτος εδώ ο «τουρίστας» Έλληνας.

Οι δυο αυτοί λόγοι νομίζουμε πως είναι βασικοί για να επιχειρήσουμε όχι μια τουριστική γνωριμία με τη Βουλγαρία και το λαό της, αλλά μια βαθύτερη γνώση της ιστορίας αυτού του τόπου και πιο συγκεκριμένα των συνθηκών μέσα στις οποίες αναπτύσσεται ο σύγχρονος Βούλγαρος-άνθρωπος. Τότε, πιστεύουμε, πως θα σβηστεί η άσχημη εικόνα, θα βαθύνει η γνωριμία και θ’ αναδυθεί η εικόνα του Βούλγαρου που δεν μπορεί να είναι διαφορετική από την εικόνα του Έλληνα ή του οποιουδήποτε άλλου λαού που καταπιέζεται, που είναι θύμα εκμετάλλευσης, που είναι υποκείμενο σε κάθε είδους ταπεινώσεις από τις ηγετικές ομάδες. Αυτά που περιλαμβάνει αυτός ο μικρός «φάκελος» είναι μια σύνθεση της Συντακτικής Επιτροπής του περιοδικού μας με βάση γραφτά Βουλγάρων, κυρίως, αγωνιστών.

Μερικές ιστορικές αναδρομές

Το Βουλγάρικο κράτος δημιουργήθηκε στα 681 μ.χ. Στα 865 οι Βούλγαροι προσηλυτίστηκαν στον Χριστιανισμό. Στα 920 γεννιέται ο Μπογκομολισμός, που είναι ταυτόχρονα, θρησκευτική αίρεση και κοινωνικό κίνημα με καθαρά αντιεξουσιαστικό χαρακτήρα. Το κίνημα αυτό έγινε σαν αντίδραση στην τάση που δημιουργήθηκε μετά τον προσηλυτισμό στο χριστιανισμό και την εισβολή του βυζαντινού κλήρου στην καταστροφή των κοινωνικών δομών που κυριαρχούσαν μέχρι τότε.

Οι κοινωνικές αυτές δομές είχαν σαν βάση την κοινότητα των χωρικών, που είχε αναπτυχθεί από τους σλαβικούς πληθυσμούς που κατοικούσαν στην περιοχή πριν ακόμα την κάθοδο των Βουλγάρων και που οι τελευταίοι είχαν αποδεχτεί. Οι βυζαντινοί, με την «εξωτερική» ακόμα δράση τους, κατάτρωγαν την αγροτική κοινότητα και άρχισε να την απειλεί ο φεουδαρχισμός. Ο Μπογκομολισμός υπερασπίζεται την αγροτική κοινότητα και ταυτόχρονα αντιστέκεται στο βυζαντινό δογματισμό. Στα 1018, το βυζάντιο κατακτά τη χώρα, καταστρέφει το κράτος και συντρίβει το μποκομολισμό. Που, όμως, ο τελευταίος αφήνει βαθειά σημάδια στη λαϊκή συνείδηση.

Η αδυναμία του βυζαντινού κράτους έχει σαν αποτέλεσμα την ανάσταση του βουλγάρικου στα 1187 αλλά πάλι κατακτιέται από τους Τούρκους στα 1393. Στη διάρκεια της τουρκικής κατοχής αναπτύχθηκε το κίνημα των Χάϊντούκων που ενώ άρχισε σαν ατομική ενέργεια απομονωμένων ατόμων ενάντια στις αυθαιρεσίες των κατακτητών, επηρεάστηκε σιγά-σιγά από τις ίδιες τις παραδόσεις της κοινότητας και του Μπογκομολισμού κι εξελίχτηκε σ’ ένα αληθινό πλατύ εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα. Προς το τέλος της τουρκικής κατοχής (19ος αι.) αναπτύσσετο ένα κίνημα ιδεών που έρχεται από το εξωτερικό και ιδιαίτερα από τη Ρωσία. Ένας οργασμός για τη διάδοση επαναστατικών και κυρίως εθνικοαπελευθερωτικών και εθνικιστικών ιδεών που εμπεριέχουν, όμως, στοιχεία της αναρχικής ιδεολογίας όπως εκφραζόταν ιδιαίτερα με τον Μπακούνιν.
Η Βουλγαρία απελευθερώθηκε από την Τουρκία με τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (3/3/1878) μετά τη νίκη της Ρωσίας εναντίον της Τουρκίας στον πόλεμο που άρχισε στις 24/4/1877. Η πρώτη συνδικαλιστική οργάνωση που σχηματίστηκε από μερικούς σοσιαλιστές κι ελευθεριακούς ήταν η Ένωση Δασκάλων (1895). Ενώ το 1899 θα διαμορφωθεί η Εθνική Ένωση Βουλγάρων Αγροτών.

Στο μεταξύ έξω από τα σύνορα της χώρας διαμορφώνονται ομάδες σοσιαλιστών-αναρχικών-ειρηνιστών-αντιμιλιταριστών. Πολλοί είν’ εκείνοι που θα δουν στον αγώνα για την «αυτονομία της Μακεδονίας» —που είχε βαθύτατες εθνικιστικές ρίζες που έτρεφαν οι ηγετικές βουλγαρικές ομάδες — ένα απελευθερωτικό κίνημα ικανό να μετατραπεί σε ριζοσπαστικό, κοινωνικό, αντιεξουσιαστικό κίνημα και πήραν μέρος σ’ αυτήν. Αυτό έγινε μετά τον Σερβοβουλγάρικο πόλεμο του 1885.

Στα 1893 δημιουργήθηκε στην τουρκική τότε Θεσσαλονίκη η Μακεδονική-Αντριανουπολίτικη Εσωτερική Επαναστατική Οργάνωση (ORIMA). Στα 1912 άρχισε ο Βαλκανικός πόλεμος: Γιουγκοσλάβοι-Βούλγαροι και Έλληνες εναντίον της Τουρκίας. Αλλά, στα 1913, οι ηγετικές τάξεις των συμμάχων διασπάστηκαν και άρχισε ο ελληνο-βουλγαρικός και σερβο-βουλγαρικός πόλεμος.

Στα 1915 η ηγετική τάξη της Βουλγαρίας τάχτηκε στο πλευρό των Γερμανών. Στα 1918 η Βουλγαρία, νικημένη μαζί με τους συμμάχους της, γνώρισε εξέγερση των στρατιωτικών που κατάληξε στην παραίτηση του βασιλιά της Φερδινάνδου. Στις 9/6/1923 φασιστικό πραξικόπημα αντιμετωπίζεται στις 22-23/9/1923 με αντιφασιστική εξέγερση. Αλλά, στα 1934 το φασιστικό πραξικόπημα πετυχαίνει και παρασύρει τη Βουλγαρία στο πλευρό της ναζιστικής Γερμανίας. Σαν ένα από τα ανταλλάγματα αυτής της προσχώρησης ήταν η παραχώρηση της Ανατολικής Μακεδονίας και Δυτικής Θράκης σ’ αυτήν.

Οι φασιστικές βουλγαρικές δυνάμεις πέρασαν την περιοχή με τη φωτιά και το σίδερο. Στις 9/9/1944 ο ρωσικός στρατός εισβάλει στη Βουλγαρία κι ένα στρατιωτικό πραξικόπημα ρωσικής έμπνευσης εξασφαλίζει την άνοδο των κομμουνιστών στην εξουσία. Στην τελευταία δεκαετία του 19ου αι. και στο πρώτο περίπου μισό του 20ου αι. διεξάγεται μια δυνατή πάλη ιδεών πότε νόμιμα, πότε παράνομα, πότε και τα δυο μαζί: αγροτικοί, σοσιαλιστές, κομμουνιστές και αναρχικοί μ’ εκδόσεις, εφημερίδες, μήτινγκ κλπ. διαδίδουν τις ιδέες τους.

Στις 17/6/1919 δημιουργείται η Αναρχική Κομμουνιστική Ομοσπονδία της Βουλγαρίας (F.A.Κ.B.) με δημοσιογραφικό όργανο το «PROBOYDA» (= Ξύπνημα).

* Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο τεύχος 10 (Καλοκαίρι 1984) του περιοδικού «Κείμενα» (των Γιάννη Γαλανόπουλου και Αστέρη Δεληθανάση), σελ. 53-66. Διατηρείται εδώ η ορθογραφία.