user preferences

Recent articles by «Αυτοδιεύθυνση στην πόλη»

textΚοινωνικός α ... 1 comments

textΑναρχισμός: π&#... 0 comments

textΗ ιδεολογία τ&#... 0 comments

Recent Articles about Ελλάδα / Τουρκία / Κύπρος Αναρχικό κίνημα

Η ανάγκη για restart May 29 23 by Ευριπίδης Καλτσάς

1η Μάη: μέρα ταξ... May 01 23 by Πρωτ. Αναρχ. Αγ. Αναργ.-Καματερού

Αντιεκλογικ^... Mar 31 23 by Αναρχικοί Αγ.Αναργύρων-Καματερού

Η ιδεολογία του μεταμοντέρνου αναρχισμού

category Ελλάδα / Τουρκία / Κύπρος | Αναρχικό κίνημα | Γνώμη / Ανάλυση author Sunday February 17, 2013 19:36author by «Αυτοδιεύθυνση στην πόλη» Report this post to the editors

Από μπροσούρα με τίτλο «Αυτοδιεύθυνση στην πόλη», (Αθήνα, Οκτώβρης 2000), από συντρόφους που σήμερα βρίσκονται στην «Ευτοπία» και το Ελευθεριακό Στέκι «Πικροδάφνη».
70poij_530x593.jpg

Είναι γνωστό ότι ο αναρχισμός ως ιστορικό κίνημα δεν είχε και δεν έχει μια συμπαγή μορφή, αλλά αντίθετα προσέλαβε διάφορες μορφές και τάσεις. Οι διαφορές αυτών των μορφών και των τάσεων είναι τέτοιες που δεν επιτρέπουν τον ισχυρισμό ότι η ενότητα του αναρχισμού βρίσκεται σ’ αυτήν ακριβώς τη δυναμική ισορροπία μεταξύ των αντιθετικών του στοιχείων. Πρόκειται για ρεύματα στη βάση των οποίων βρίσκονται θεμελιώδεις διαφορές αντίληψης του κόσμου και της πραγματικότητας και ως εκ τούτου αγεφύρωτες διαφορές στόχων, μέσων και προταγμάτων. Εάν θέλουμε να προωθήσουμε τον αναρχικό λόγο σε σχέση με τα ζητήματα που μας απασχολούν, θα πρέπει κατ’ αρχήν να ξεκαθαρίσουμε για ποιον αναρχισμό μιλάμε, για τις βασικές, ρητές ή σιωπηρές, παραδοχές του, επισημαίνοντας τις τυχόν αγεφύρωτες διαφορές και επιλέγοντας τελικά μεριά.

Εξεγερτικός/αφορμαλιοτικός αναρχισμός

Ο εξεγερτικός/αφορμαλισπκός αναρχισμός αποτελεί αναμφίβολα μια τάση του αναρχικού κινήματος. Ιστορικά συναντάμε διάφορες μορφές του κυρίως σε περιόδους ύφεσης των κοινωνικών αγώνων και αυξημένης καταστολής από την πλευρά της κυριαρχίας. Στον ελληνικό χώρο, οι παραδοχές του εξεγερτισμού/αφορμαλισμού τυγχάνουν ιδιαίτερης εκτίμησης από μεγάλα κομμάτια του αναρχικού χώρου, έστω κι αν η υιοθέτηση αυτών των παραδοχών είναι υπόρρητη και/ή ασυνείδητη.

Πολύ πρόσφατα, δημοσιεύτηκε από τις εκδόσεις Σίσυφος μια μπροσούρα του ιταλού προπαγανδιστή αυτής της τάσης Constantino Cavalleri με τίτλο «Ο αναρχισμός στη μεταβιομηχανική κοινωνία» η οποία έγινε αμέσως ένα από τα best seller της αναρχικής βιβλιογραφίας στον ελλαδικό χώρο. Το αναμφισβήτητο προσόν του κειμένου αυτού είναι ότι επιτυγχάνει μια συμπυκνωμένη παρουσίαση των βασικών παραδοχών του εξεγερτισμού/αφορμαλισμού και καταδεικνύει τη βασική του αντίληψη για τον κόσμο, την εξουσία, τον αναρχισμό και τους ενδεδειγμένους, κατ’ αυτόν, τρόπους δράσης.

Ωστόσο, ο Cavalleri υποπίπτει σ’ ένα σύνηθες, ενδεικτικό όμως, ατόπημα: παρουσιάζει, παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις, τον εξεγερτικό /αφορμαλιστικό αναρχισμό όχι ως μία τάση του αναρχικού κινήματος αλλά ως τη γνήσια αναρχική στάση. Αλλά επ’ αυτού θα επανέλθουμε παρακάτω. Η συζήτηση/κριτική που ακολουθεί σχετικά με αυτήν την τάση του αναρχισμού έχει στηριχθεί κυρίως σto κείμενο αυτό, μολονότι έχουμε ασφαλώς λάβει υπόψη διάφορα άλλα κείμενα της ίδιας τάσης που έχουν εκδοθεί στο παρελθόν καθώς και χαρακτηριστικά που προκύπτουν από τη δράση ατόμων/ομάδων που ρητά ή σιωπηρά υιοθετούν τις βασικές παραδοχές της τάσης αυτής.

Άτομο και κοινωνία

Για τον Cavalleri, το πρόταγμα του αναρχισμού συνίσταται στην τοποθέτηση του ατόμου στο κέντρο του σύμπαντος. Μπορεί μεν να παραδέχεται επί τροχάδην και κάπως αμήχανα ότι ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον από τη στιγμή που δεν επιλέγει να γεννηθεί μέσα στην κοινωνία αλλά γεννιέται ούτως ή άλλως σ’ αυτήν, υποστηρίζει όμως ότι αυτό που διαφοροποιεί την αντίληψη που έχει ο αναρχισμός για την ελευθερία είναι ακριβώς αυτή η από μέρους του συνειδητοποίηση της μοναδικότητας του κάδε επιμέρους ατόμου και η απόδοση προτεραιότητας στον αγώνα για τον αυτοκαθορισμό του. Έτσι, εάν οι αναρχικοί αγωνίζονται ενάντια στις δοσμένες κοινωνικές συνθήκες, το πράττουν αυτό επειδή αυτές τίθενται ως εμπόδιο στον ατομικό αυτοκαθορισμό τους.

Με βάση αυτές τις παραδοχές, δεν προκαλεί έκπληξη το ότι ο Cavalleri επιλέγει από ολόκληρη την ιστορία του αναρχισμού να παρουσιάσει ως τον πλέον γνήσιο εκφραστή του το γερμανό φιλόσοφο Μαξ Στίρνερ, στο έργο του οποίου έχει θεμελιωθεί παραδοσιακά η τάση του ατομικιστικού αναρχισμού. Αντίθετα, εντύπωση προκαλεί μια επαναλαμβανόμενη ερμηνευτική απόπειρα του Cavalleri που υποστηρίζει την επιρροή που είχε ο ατομικιστής Στίρνερ στον κολλεκτιβιστή Μπακούνιν, μια θέση για την οποία δυστυχώς ο συγγραφέας δεν παρέχει την παραμικρή τεκμηρίωση, προκαλώντας έτσι μια εύλογη αμηχανία σ’ οποιονδήποτε αναγνώστη είναι έστω και ελάχιστα εξοικειωμένος με το έργο και τις θέσεις του συγγραφέα του «Θεός και Κράτος». Στα μάτια μας, αυτή η θολή επίκληση του Μπακούνιν επιστρατεύεται σε μια προσπάθεια «επικύρωσης» της γνήσιας αναρχικής ταυτότητας των θέσεων που προβάλλονται στο κείμενο. Με άλλα λόγια, αφού οι θέσεις μας προκύπτουν από την παραδοχή βασικών αξιών του Στίρνερ, και αφού ο Στίρνερ είχε επηρεάσει σημαντικά την ανάπτυξη της σκέψης του Μπακούνιν, οι θέσεις μας είναι εξ ορισμού γνήσια αναρχικές εφόσον διατηρούν ζωντανό τον πυρήνα της σκέψης του Μπακούνιν. Τι διαστρέβλωση! Ο Cavalleri όμως δεν αρκείται σ’ αυτό.

Προκειμένου να τεκμηριώσει την άποψή του περί της κεντρικότητας του ατόμου στον πυρήνα της κλασικής αναρχικής σκέψης και δράσης, φτάνει στο σημείο να υπαινιχθεί ότι πίσω από τη σύγκρουση αναρχικών και εξουσιαστών σοσιαλιστών στα πλαίσια της Πρώτης Διεθνούς βρισκόταν το ζήτημα του ατόμου! Πραγματικά δεν έχει κανείς λόγια να απαντήσει σ’ αυτήν την εξόφθαλμη και αυθαίρετη προβολή των προσωπικών απόψεων του συγγραφέα πάνω στην ιστορία. Ας δούμε όμως διαγραμματικά το σχήμα του Cavalleri για τις σχέσεις ατόμου-κοινωνίας. Το άτομο είναι ο πυρήνας της ύπαρξης, η υλική της υπόσταση. «Οι άλλες οντότητες στις οποίες αναφερόμαστε προκειμένου να προσδιορίσουμε ομαδοποιήσεις ατόμων, τόσο στην πολιτική όσο και στην κοινωνιολογία, τόσο στην ανθρωπολογία όσο και στην ιστορία, δεν είναι παρά αφηρημένες έννοιες που υποβιβάζονται σε αοριστίες όταν αποστασιοποιούνται από τη συγκεκριμένη υλική διάσταση του ατόμου» (σελ. 5-6). Έτσι, για τον Cavalleri, μια ομάδα ανθρώπων, μια κοινωνική τάξη, μια κοινότητα, η ίδια η κοινωνία εντέλει δεν είναι τίποτε άλλο από αφηρημένες έννοιες που έχουν μια εργαλειακή και δευτερεύουσα σημασία. Κατά ειρωνικό τρόπο, η θέση αυτή απηχεί ένα ξεκάθαρο μαρξιστικό ερμηνευτικό σχήμα: από τη μία η υλική βάση και από την άλλη το εποικοδόμημα.

Στην περίπτωση του Μαρξ η υλική βάση συνίσταται στις σχέσεις παραγωγής, στην οικονομία ενώ στην περίπτωση του Cavalleri ο υλισμός συνίσταται στην υλική πραγματικότητα του ατόμου. Σε κάθε περίπτωση οι ερμηνευτικοί όροι διατηρούνται οι ίδιοι, αλλάζοντας απλώς το περιεχόμενό τους. Διερωτόμαστε αν θα πρέπει να αναθεωρήσει ο Cavalleri τις σχέσεις του με τη μαρξιστική θεωρία. Εκτός εάν του διαφεύγει ότι η θέση συγκεκριμένων προκείμενων οδηγεί στην εξαγωγή συγκεκριμένων λογικών συνεπειών.

Ο λόγος για τον οποίο κάνουμε την παραπάνω διαπίστωση δεν είναι φυσικά για να ισχυριστούμε ότι ο Cavalleri διατυπώνει μια μαρξίζουσα ανάλυση. Επισημαίνουμε απλώς ότι κινείται και αυτός στα πλαίσια ενός φαντασιακού του οποίου οι ρίζες στη σκέψη του είναι βαθύτερες από ό,τι αναγνωρίζει. Και το φαντασιακό αυτό δεν είναι άλλο από αυτό που διέπει το δυτικό κόσμο από την εποχή του Διαφωτισμού. Στην πραγματικότητα, αυτό που θα πρέπει ως αναρχικό να τον ανησυχεί περισσότερο είναι ότι οι θέσεις απηχούν ξεκάθαρα θέσεις και έννοιες του φιλελεύθερου φαντασιακού. Θα πρέπει να τον τρομάζει ως αναρχικό η ιδέα ότι επικυρώνει στην ανάλυσή του την περίφημη ρήση της ιέρειας του νεοφιλελευθερισμού Μάργκαρετ Θάτσερ, ότι «δεν υπάρχει κοινωνία, υπάρχουν μόνο τα άτομα και οι οικογένειές τους». Αλλά τέτοιες κοινές παραδοχές μεταξύ ατομικιστών αναρχικών και φιλελεύθερων δεν αποτελούν καινούργιο φαινόμενο. Θυμόμαστε εδώ τη θέση της πρέσβειρας του αγγλοσαξονικού ατομικιστικού αναρχισμού L. Susan Brown, σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει ομάδα ή συλλογικότητα παρά μόνο συνάθροιση ατόμων.

Η σύγχυση στην οποία υποκύπτει ο Cavalleri είναι προφανής. Έχοντας σωστά διαγνώσει τις παγίδες της νομοτελειακής σκέψης και του αιτιοκρατικού ιστορικισμού, προσπαθεί να διαχωρίσει τον αναρχισμό από εκείνες τις «επαναστατικές» θεωρίες που αγνοούν την έννοια της ατομικής αυτονομίας στο όνομα ενός θολού γενικού συμφέροντος που ταυτίζεται με το κράτος και καταφεύγει στο άλλο άκρο: αποδίδει γενική πρωτοκαθεδρία στο άτομο. Αποδέχεται δηλαδή πλήρως το δίπολο των φιλελεύθερων: άτομο εναντίον κράτους. Κι αν οι φιλελεύθεροι επικαλούνται αξίες όπως αυτή της ατομικής ιδιοκτησίας σε μια προσπάθεια να δώσουν περιεχόμενο στο όραμα τους για την ελευθερία, ο εξεγερτισμός/αφορμαλισμός, δια στόματος Cavalleri, ορίζει ως ελευθερία τον αυτοκαθορισμό του ατόμου, δηλαδή «τη στιγμή κατά την οποία ο καθένας βρίσκει μέσα στον ίδιο του τον εαυτό τα κίνητρα, τις εντάσεις, τους λόγους, τα ερεθίσματα και την απαραίτητη δύναμη για τη δράση του, γεμίζοντας έτσι με αυθεντικά περιεχόμενα την υπαρξιακή του πορεία» (σελ. 7).

Στη συνέχεια, προφανώς για να μετριάσει τον ατομιστικό χαρακτήρα του αναρχισμού που προτείνει, ισχυρίζεται ότι δεν μπορεί να υπάρξει αυτοκαθοριζόμενη κοινωνία/κοινότητα εάν υπάρχει έστω και ένα μέλος της μη αυτοκαθοριζόμενο. Πόση απόσταση υπάρχει όμως μεταξύ της ρήσης αυτής του Cavalleri εάν συγκριθεί με την περίφημη θέση του Μπακούνιν στο «Θεός και Κράτος «είμαι ελεύθερος στο βαθμό που είναι ελεύθεροι όλοι οι άλλοι» ή με τη θέση ενός άλλου στοχαστή ότι «η ελευθερία μου αρχίζει εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου». Δεν πρόκειται μόνο για μια διαφορά στην έμφαση. Πρόκειται για μια θεμελιακά διαφορετική αντίληψη. Στην πρώτη περίπτωση, η ελευθερία είναι μια ατομική υπόθεση και η κοινωνική ελευθερία δεν είναι τίποτα άλλο από την επέκταση αυτής της ελευθερίας στην κοινωνική σφαίρα και μάλιστα με αθροιστική μέθοδο. Στη δεύτερη, ατομική και κοινωνική ελευθερία αποτελούν ένα αξεχώριστο πλέγμα και οι δύο έννοιες, στο βαθμό που μπορούν να διακριθούν, αποτελούν προϋπόθεση και ταυτόχρονα επικύρωση η μία της άλλης.

Ο Cavalleri αντιλαμβάνεται τον αυτοκαθορισμό της κοινωνίας/κοινότητας αθροιστικά. Η ελευθερία της κοινωνίας συνίσταται στο άθροισμα των ελεύθερων ατόμων που την αποτελούν. Ποιος συνεπής ή ασυνεπής οπαδός του κλασικού ή του νέου φιλελευθερισμού δεν θα συμφωνούσε με μια τέτοια παραδοχή; Ωστόσο, μια κοινωνία/κοινότητα δεν συνίσταται απλώς στο άθροισμα των ατόμων που ζουν σ’ αυτή, ούτε ο χαρακτήρας της, ο τρόπος του γίγνεσθαι και ο τρόπος του είναι της συνίσταται στο άθροισμα των τρόπων του είναι και των τρόπων του γίγνεσθαι των ατόμων που την αποτελούν. Και αυτό συμβαίνει επειδή οι σχέσεις ατόμου-κοινωνίας δεν επιδέχονται ποσοτικοποίηση. Ένα άθροισμα ή ένα σύνολο προϋποθέτει την ύπαρξη σαφώς διαχωρισμένων, παγιωμένων και προϋπαρχόντων μονάδων/σημείων. Τα άτομα όμως δεν είναι τέτοιες μονάδες/σημεία. Την ατομικότητά τους την αποκτούν μόνο στο βαθμό που ζουν και πράττουν σε μια κοινωνία. Δεν γεννιούνται μ’ αυτή. Η ατομικότητα προϋποθέτει ότι το άτομο/φορέας της έχει συνείδηση του εαυτού του ως πράττοντος υποκειμένου. Ο άνθρωπος, ερχόμενος στον κόσμο δεν έχει καμιά τέτοια συνείδηση. Η συνείδηση του ανθρώπου στα πρώτα στάδια της ζωής του είναι μια καθαρά ανακλαστική συνείδηση, δηλαδή η γνώση που έχει για τον εαυτό του στηρίζεται σε βιολογικά/ανακλαστικά χαρακτηριστικά. Αντιλαμβάνεται τον εαυτό του μέσω των βιολογικών ενεργειών που επιτελεί. Δεν είναι φορέας σημασιών και εννοιών, δεν μπορεί να συγκροτήσει την ίδια την έννοια του υποκειμένου. Μόνο μέσω της διαδικασίας κοινωνικοποίησης του νεογέννητου ανθρώπου, που ξεκινά με την επαφή με τη μητέρα του και της οποίας κρίσιμη στιγμή αποτελεί η διαδικασία απόκτησης της γλώσσας, το αδιαμόρφωτο αυτό σύνολο βιολογικών λειτουργιών αποκτά συνείδηση του εαυτού του και των άλλων. Και αυτή η συνείδηση αποκτάται ακριβώς μέσω των άλλων.

Εκτός εάν υποθέσουμε ότι ο άνθρωπος γεννιέται έχοντας ήδη συγκροτημένο ένα συγκεκριμένο εννοιολογικό και πνευματικό πλαίσιο, ένα περιεχόμενο και μια τελικότητα. Αλλά αυτό ανήκει σ’ έναν χώρο σκέψης που καμία σχέση δεν έχει με έννοιες όπως αυτονομία και αυτοκαθορισμός. Είναι το εννοιολογικό πλαίσιο της ετερόνομης παράδοσης, σύμφωνα με το οποίο το είναι του ανθρώπου είναι δοσμένο από κάποιο εξανθρώπινο στοιχείο, είτε αυτό είναι ο θεός, είτε η ανθρώπινη φύση, είτε κάποια εξωιστορική νόρμα. Και είναι εκείνο το εννοιολογικό πλαίσιο ή καλύτερα εκείνο το φαντασιακό που γέννησε τον επιστημονισμό, τον ιστορικισμό, την αιτιοκρατία και τον αισιοδοξισμό που δικαιολογημένα προσπαθεί να αποφύγει και να αντικρούσει ο Cavalleri.

Έτσι, όταν αναφερόμαστε στο άτομο δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι αναφερόμαστε στο κοινωνικό άτομο, εφόσον μόνο μέσω της κοινωνίας και συγκεκριμένα της διαδικασίας κοινωνικοποίησης επιτυγχάνεται η ατομικότητα. Μέσω της διαδικασίας κοινωνικοποίησης το άτομο καθίσταται άτομο, στο βαθμό που αποκτά το εννοιολογικό εκείνο πλαίσιο που θα του επιτρέψει να συγκροτήσει τον κόσμο στον οποίο ήρθε, να προσανατολιστεί μέσα σ’ αυτόν και να διεκδικήσει μια θέση για τον εαυτό του.

This page has not been translated into Esperanto yet.

This page can be viewed in
English Italiano Deutsch
© 2005-2024 Anarkismo.net. Unless otherwise stated by the author, all content is free for non-commercial reuse, reprint, and rebroadcast, on the net and elsewhere. Opinions are those of the contributors and are not necessarily endorsed by Anarkismo.net. [ Disclaimer | Privacy ]