user preferences

Η θρησκεία ως πολιτική απειλή

category Διεθνή | Θρησκεία | Κριτική / Παρουσίαση author Monday October 15, 2012 07:46author by Dmitri (republishing) - MACG (personal capacity) Report this post to the editors

Μια ελευθεριακή προσέγγιση στο θρησκευτικό ζήτ_

Η θρησκεία ως πολιτική απειλή
Η μονοθεϊστική πανούκλα. Μια ελευθεριακή προσέγγιση στο θρησκευτικό ζήτημα
μτφρ.: Νίκος Γιαννίκας εκδόσεις Στάσει Εκπίπτοντες, σ. 229,
b164556.jpg

Περιγραφή

Πώς είναι δυνατόν να πιστεύει κανείς σ' ένα ον που δεν υπάρχει, του οποίου ο γιος γεννήθηκε τάχα από μια παρθένο, το οποίο έχει αποφανθεί πως η γη είναι επίπεδη και το οποίο υποτίθεται ότι δημιούργησε τον κόσμο πριν από 4.000 χρόνια πλάθοντάς τον με τα χέρια του και με μόνο υλικό το χώμα.

Για ποιο λόγο οι θρησκείες, που τις θεωρούσαμε ημιθανείς, ξεπερασμένες από την πρόοδο της επιστήμης και την καταναλωτική κοινωνία, αναζωογονούνται και ξανακερδίζουν το χαμένο έδαφος στις αρχές του 21ου αιώνα; Για ποιο λόγο οι μονοθεϊστικές θρησκείες (αυτές που κηρύσσουν την πίστη σ' έναν μοναδικό θεό) διατηρούν ακόμα τα ολοκληρωτικά τους χαρακτηριστικά;

Είναι το καπιταλιστικό φαντασιακό, το οποίο καθιστά τα ανθρώπινα όντα μια συσσωμάτωση δίποδων στομαχιών (άδειων ή γεμάτων) υπεύθυνο με τη σειρά του για την αναζωπύρωση του θρησκευτικού φανατισμού μέσα στη γενικευμένη απουσία νοήματος που έχει δημιουργήσει;

Αποτελεί και ο επιστημονικός φονταμενταλισμός μια σύγχρονη παραλλαγή του θρησκευτικού φαινομένου, όπου τα ιερατεία της τεχνοεπιστήμης προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τη γενικευμένη άγνοια του κόσμου και τον φόβο του θανάτου; Ο Cyrille Gallion με αφετηρία την "εκκοσμικευτική" Γαλλία, θέτει ερωτήματα και απαντά στην προσπάθειά του να ξεσκεπάσει τόσο τον μονοθεϊστικό θρησκευτικό κρετινισμό όσο και τον καπιταλιστικό παρασιτικό κόσμο. Ούτε Θεός ούτε αφέντης!

Η θρησκεία ως πολιτική απειλή

Από τον Φώτη Τερζάκη

Το βιβλίο αυτό του γάλλου αναρχικού Cyrille Gallion με τον απερίφραστα πολεμικό τίτλο δεν είναι μια θρησκειοϊστορική μελέτη, όπως μπορεί να νομίσει κάποιος· είναι μια πρόσκληση για αντιμετώπιση, σε πολιτικό επίπεδο, ενός ιδιόμορφου κινδύνου που έχει αναδυθεί στις σύγχρονες, εκκοσμικευμένες δημοκρατίες (μολονότι ο όρος «δημοκρατίες» έχει για πολλούς άλλους λόγους καταστεί αμφισβητήσιμος), και ιδίως στη Γαλλία: την επιθετική επιστροφή των θρησκειών -ακριβέστερα: των εκκλησιών- στον δημόσιο χώρο, διεκδικώντας μορφές ελέγχου στον δημόσιο βίο.

Και η περίπτωση της Γαλλίας είναι αντιπροσωπευτική, επειδή η χώρα αυτή υπήρξε ο προμαχώνας του αστικού διαφωτισμού στον πολιτικό και νομικό αγώνα ενάντια στην εκκλησιαστική ισχύ, που αποκρυσταλλώθηκε εμβληματικά στη θεσμική κατοχύρωση του κοσμικού κράτους (τον «χωρισμό» Κράτους-Εκκλησίας, όπως λέμε) το 1905. Αυτός ο χωρισμός υπονομεύτηκε βεβαίως με πολλούς τρόπους εν συνεχεία -και οι αντικομμουνιστικές συστρατεύσεις, ιδίως στη διάρκεια των δύο πολέμων, έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο σε αυτή την κατεύθυνση-, όμως σήμερα, δηλαδή από τα τέλη του 20ού αιώνα, βρισκόμαστε μπροστά στον κίνδυνο μιας ολοσχερούς αναστροφής τής εν λόγω διαδικασίας, που έμοιαζε κατά κάποιον τρόπο φυσική και αναπόδραστη.

Το πρόβλημα είναι πραγματικό, πρέπει να πούμε, και αρκούντως ανησυχητικό, κατ' αρχάς στο επίπεδο των συλλογικών αντιλήψεων και στάσεων - στο επίπεδο αυτού που καλούμε ιδεολογία. Σε κοινωνίες οι οποίες δεν παύουν να λοιδορούνται από συντηρητικούς επικριτές τους ως «ηδονιστικές» και «υλιστικές» (μάλλον αδέξιες μεταφορές τού «καταναλωτικές»), ένας υγιής κοσμοθεωρητικός υλισμός γίνεται όλο και περισσότερο είδος εν ανεπαρκεία, και μάλιστα όχι μόνο μεταξύ των απαίδευτων λαϊκών στρωμάτων, όπως θα περίμενε κανείς... Υπάρχουν βεβαίως πολλές κατά τόπους ιδιαιτερότητες, αλλά είναι βέβαιον ότι έχουμε να κάνουμε με ένα παγκόσμιο φαινόμενο, του οποίου η ερμηνεία θ' απαιτούσε σύνθετες κοινωνιοψυχολογικές μελέτες που θα επιχειρούσαν να δείξουν τη δύναμη όχι τόσο των θρησκευτικών δογμάτων στην ονομαστική τους αξία όσο των ασυνείδητων κινήτρων του ανθρώπινου ψυχισμού υπό ιστορικά καθορισμένες συνθήκες.

Ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου εν πάση περιπτώσει δεν κάνει κάτι τέτοιο. Δεν διαθέτει ούτε τα ανθρωπολογικά εργαλεία ούτε τη σε βάθος γνώση των θρησκειών -πράγμα που ομολογεί, άλλωστε, αναφορικά κυρίως με τις ασιατικές θρησκείες- ούτε, προπαντός, τη διάθεση για κάτι τέτοιο. Αντιμετωπίζει το πρόβλημα καθαρά στο πολιτικό πεδίο και με αυστηρά πολιτικούς όρους, άρα στο πεδίο της ευρωπαϊκής νεωτερικότητας, με αιχμή την παρούσα στιγμή και τις τρέχουσες ιδιομορφίες της Γαλλίας (οι οποίες, βεβαίως, έχουν κατ' αναλογίαν αντιστοιχίες με όσα συμβαίνουν σε άλλα σημεία της Ευρώπης και της Βορείου Αμερικής). Επιχειρεί επίσης, για την πλαισίωση του επιχειρήματος, μια ιστορική ανασύσταση των θρησκευτικοπολιτικών εξελίξεων στην Ευρώπη από τον Μεσαίωνα και μετά.

Οι «θρησκείες» για τις οποίες μιλάει ο Cyrille Gallion είναι ουσιαστικά οι θρησκευτικοί φονταμενταλισμοί των ημερών μας - και έχει πλήρη επίγνωση της πολυπλοκότητας του πολιτικού παιχνιδιού που εξυφαίνεται γύρω από τη δράση τους: «Σχεδόν παντού ο ισλαμισμός επικρατεί επί του Ισλάμ, οι φονταμενταλιστές Προτεστάντες κρατούν τα ηνία της πρώτης παγκόσμιας δύναμης και το Opus Dei εξακολουθεί να ελέγχει την Αγία Εδρα [...] Σήμερα καθίσταται επιτακτικό το καθήκον της αντιμετώπισης των φονταμενταλισμών όλων των πίστεων [...] Η παγίδα είναι η εξής: αν από τη μια η πρόοδος του ανθρώπινου όντος πρέπει να συνίσταται στον σεβασμό των ομοίων του ανεξάρτητα από τις αντιλήψεις του, από την άλλη οι κατεστημένες εξουσίες ξέρουν καλά να χρησιμοποιούν τους φόβους μας και να μας χειραγωγούν! Η κυβέρνηση δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει τα κοσμικά μας αντανακλαστικά για να προωθήσει τον ρατσισμό ενάντια στους Αραβες, και από την άλλη οι ισλαμιστές επωφελούνται του αισθήματος ενοχής που συνδέεται με το αποικιοκρατικό παρελθόν της Γαλλίας για να προωθήσουν τις πιο αντιδραστικές διεκδικήσεις!» (σελ. 7-8). Μαντεύει κανείς ότι η αιχμή του ζητήματος είναι η προώθηση της ισλαμικής μαντίλας στο γαλλικό σχολείο.

Η στήριξη που παρέχει ουσιαστικά η Καθολική Εκκλησία στις ισλαμικές ομάδες πίεσης είναι στα μάτια του συγγραφέα η πιο αφοπλιστική απόδειξη μιας υπόρρητης συμμαχίας, που πλέκεται μεταξύ των μεγάλων θρησκειών, πέρα από τους ανταγωνισμούς τους, ενάντια σε έναν κοινό αντίπαλο: την κοσμικότητα και τη χειραφέτηση των ανθρώπων από την επιρροή τους, τη σεξουαλική απελευθέρωση και την άρση των διακρίσεων εις βάρος των γυναικών και των ομοφυλόφιλων, την αποδέσμευση των εφήβων από τη γονική εξουσία... Και ορθά παρατηρεί ότι σε αυτή του την αντεπίθεση το θρησκευτικό κατεστημένο αξιοποιεί την ίδια τη νεωτερική ρητορική των «δικαιωμάτων», της οποίας το περιεχόμενο στρέφει ύπουλα στο αντίθετό του: «Το πολιτικά ορθό, το οποίο αρχικά ξεπήδησε από τις δίκαιες διεκδικήσεις των εθνικών μειονοτήτων, των μειονοτήτων με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό ή ακόμη και των φεμινιστικών κινημάτων, έχει σήμερα μετεξελιχθεί σε ένα από τα κύρια όπλα της ηθικής τάξης» (σελ. 162).

Το πώς αυτή η πουριτανική ηθική τάξη, για την οποία μάχονται οι θρησκευτικές ομάδες πίεσης, σύροντας συχνά στην τροχιά τους τις κρατικές πολιτικές, είναι συμβατή με τη συνθήκη του ύστερου καπιταλισμού δεν είναι διόλου αυτονόητο, και είναι αυτό που θα έπρεπε κυρίως να εξηγηθεί. Ο συγγραφέας δεν φαίνεται να το έχει ξεκαθαρίσει καλά και ο ίδιος· εν πάση περιπτώσει, η πιο συναφής πραγμάτευση είναι εκεί όπου, προσπαθώντας να δώσει έναν ορισμό της θρησκείας, υποβάλλει έναν συσχετισμό θρησκείας-ολοκληρωτισμού. Κάποιους εν παρόδω αφορισμούς του για τη «θρησκεία» εν γένει [π.χ. «Η ιδέα της υποταγής [...] θα μπορούσε από μόνη της ν' αποτελέσει τον ορισμό της θρησκείας» (σελ. 27) ή «Γιατί να μη συνοψιστούν όλες οι θρησκείες από τη νεολιθική εποχή μέχρι σήμερα στο εξής πρόβλημα: μερικοί άνδρες οι οποίοι δεν μπορούν ν' ανεχτούν τη γυναικεία ηδονή;» (σελ. 228)] μπορούμε να τους παρακάμψουμε ως ασυγχώρητα επιπόλαιους, διότι δείχνουν κυρίως την άγνοιά του ως προς το ανθρωπολογικό βάθος και την ανοικονόμητη ποικιλομορφία των φαινομένων που συνοψίζουμε υπό τον γενικευτικό όρο θρησκεία.

Αν συμφωνήσουμε ότι αντικείμενό μας είναι κυρίως οι μονοθεϊστικές πίστεις, και βασικά στις νεωτερικές τους εκδοχές, τότε όντως υπάρχει ένας ευδιάκριτος συσχετισμός με τις ολοκληρωτικές ιδεολογίες: μηχανισμοί τυφλής υπακοής που αδρανοποιούν κάθε κριτική διάθεση, μοχλοί κατασταλτικής ομοιομορφοποίησης του κοινωνικού σώματος, επιδιώκοντας το ξερίζωμα κάθε στοιχείου αυτοκαθορισμού, απειθαρχίας και διαφοράς. Και πάλι βεβαίως πρέπει να πούμε ότι ο ολοκληρωτισμός ως φαινόμενο δεν ανάγεται στην ολοκληρωτική ιδεολογία, η οποία είναι μόνο μία παράμετρος του ολοκληρωτικού συστήματος: το κύριο δομικό γνώρισμά του είναι η σύμφυση της πολιτικής με την οικονομία ή, αλλιώς η συγχώνευση κράτους-βιομηχανίας-στρατιωτικού τομέα.

Προφανώς λοιπόν οι μοντέρνες θρησκευτικές ιδεολογίες είναι ασύμμετρες ως φαινόμενα με τον ολοκληρωτισμό, έχουν όμως μια ειδική συγγένεια με την ολοκληρωτική ιδεολογία: εδώ, ίσως, πρέπει να αναζητήσει κανείς την παράδοξη συμβατότητά τους με τις ασφυκτικά ελεγχόμενες κοινωνίες του όψιμου καπιταλισμού, τις κοινωνίες-αόρατα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, όπου η εξάρθρωση και του τελευταίου ίχνους ανθρώπινης αυτενέργειας γίνεται ζωτικός όρος για την αναπαραγωγή του συστήματος. Και απ' αυτή την άποψη ορθά ο συγγραφέας επεκτείνει την έννοια της «θρησκείας», ώστε να συμπεριλάβει φαινόμενα όπως ο αθλητισμός, η εμπορευματική κατανάλωση και η ίδια η τεχνοεπιστήμη. *

This page has not been translated into Kreyòl ayisyen yet.

This page can be viewed in
English Italiano Deutsch
© 2005-2024 Anarkismo.net. Unless otherwise stated by the author, all content is free for non-commercial reuse, reprint, and rebroadcast, on the net and elsewhere. Opinions are those of the contributors and are not necessarily endorsed by Anarkismo.net. [ Disclaimer | Privacy ]