Έπαψε όντως ο κόσμος να γυρίζει;

Διεθνή | Διάφορα | Γνώμη / Ανάλυση Wednesday April 22, 2020 20:57 by μιγάδα

Πρέπει να μιλάμε μεταξύ μας, να παίρνουμε δύναμη η μία από την άλλη, και κυρίως να διατηρούμε τις συλλογικές μας δυνατότητες για την κριτική κατανόηση του κόσμου μας. Όπως ακριβώς κάναμε και το προηγούμενο διάστημα, μόνο που τώρα κάτι τέτοιο γίνεται ακόμα πιο επιτακτικό.

Μέσα σε λίγες μόνο εβδομάδες, φαίνεται ότι ο κόσμος έχει πάψει να γυρίζει. Ο λόγος, σύμφωνα με την κρατική αφήγηση, είναι ένα απροσδόκητο γεγονός, αυτό της επιδημίας κορονοϊού.[1] Κι όσο περισσότερο ετούτο το απροσδόκητο γεγονός κερδίζει έδαφος στην αφήγηση για το τι συμβαίνει, τόσο περισσότερο τα σύννεφα που συσσωρεύονταν και συσσωρεύονταν και συσσωρεύονταν όλο το προηγούμενο διάστημα πύκνωσαν σε τέτοιο βαθμό ώστε να σκοτεινιάσουν πλήρως την ατμόσφαιρα της τωρινής συγκυρίας και κυρίως το παρελθόν και τις αιτίες της.

Το πάγωμα του κόσμου βέβαια δεν είναι καθολικό. Από τη μια μας έχει επιβληθεί απομόνωση και ακινησία στην καθημερινότητά μας. Από την άλλη όμως, τα διατάγματα, τα πειθαρχικά μέτρα, οι επιστημονικοί λόγοι των ειδικών και οι στατιστικές του θανάτου πέφτουν με ρυθμό πολυβόλου.[2] Σε πλήρη και αυξημένη κινητικότητα είναι τα αστυνομικά σώματα στους δρόμους. Φαίνεται τελικά ότι, όπως έλεγε ο Φουκώ, η πόλη που έχει χτυπηθεί από πανούκλα και υποβάλλεται ολόκληρη σε ιεραρχία, επιτήρηση, παρακολούθηση και καταγραφή αποτελεί το πρότυπο της τέλειας διοικούμενης πολιτείας.[3]

Όμως, ο κόσμος δεν σταμάτησε ποτέ στην ιστορία να κινείται εξαιτίας απροσδόκητων γεγονότων. Αν θυμηθούμε, για παράδειγμα, την πανδημία γρίπης του 1918 στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το «απροσδόκητο αυτό γεγονός» δεν έκρινε ούτε τις τύχες του πολέμου ούτε και τα βασικά του διακυβεύματα. Τα κράτη συνέχιζαν να λειτουργούν ως φονικές μηχανές αμάχων. Ο κόσμος, ο καπιταλιστικός κόσμος, συνέχιζε να κινείται με οδηγό τα επιμέρους εθνικά συμφέροντα, την εκμετάλλευση της εργασίας και την πειθάρχηση της εργατικής δύναμης.

Η καπιταλιστική κρίση και ο διακρατικός ανταγωνισμός που όλο και εντείνονται

Μας ανησυχεί συνεπώς εξαιρετικά η διαδεδομένη αντίληψη ότι απροσδόκητα γεγονότα εξηγούν τον ρου στην ιστορία των κοινωνιών μας. Ας θυμηθούμε για παράδειγμα, το πρόσφατο παρελθόν της κοινωνίας μας, δηλαδή προ επιδημίας κορονοϊού. Η οικονομία πήγαινε κατά διαόλου. Οι τράπεζες είχαν τιγκάρει με «κόκκινα δάνεια». Ένας σκασμός μικρομεσαίων επιχειρήσεων φυτοζωούσαν –η πρόσφατη μάλιστα χριστουγεννιάτικη περίοδος, ετούτη η μεγάλη γιορτή της κατανάλωσης, ήταν πιο ψόφια από ποτέ. Λογικό: οι μισθοί μας έχουν κοπεί στο μισό εδώ και χρόνια. Ο βασικός μισθός οριακά αρκούσε για να βγάλουμε τα απαραίτητα, δηλαδή νοίκι, λογαριασμούς, φαγητό. Η ανασφάλιστη εργασία βρισκόταν στα φόρτε της, κι εδώ ένας ολόκληρος πολυεθνικός κόσμος υπέφερε κάτω από συνθήκες ύπαρξης-ανυπαρξίας: από τα κατώτερα στρώματα στις μητροπόλεις μέχρι τους μετανάστες και τις μετανάστριες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, των οποίων η παρανομοποίηση της εργατικής τους δύναμης αποτελεί κρατικό σχέδιο δεκαετιών.

Το κράτος νοιαζόταν τόσο για τους ηλικιωμένους που η πλειοψηφία τους καλούνταν να ζήσει με συντάξεις των 300 ευρώ. Η πρόσβαση στο σύστημα υγείας για διάφορες ευπαθείς κοινωνικές ομάδες ή και για το σύνολο των εργαζομένων ελεγχόταν με μια σειρά από ταξικά εμπόδια. Παράλληλα, τα νέα αστυνομικά σώματα έχουν ριχτεί στους δρόμους εδώ και μια δεκαετία, προβαίνοντας σε αλλεπάλληλες ασκήσεις ελέγχου του δημόσιου χώρου. Οι πρόβες ενάντια σε «υγειονομικές απειλές» είχαν κι αυτές ενταχθεί στο ρεπερτόριό τους –θυμηθείτε ενδεικτικά τις διώξεις των οροθετικών γυναικών το 2012.

Παράλληλα, στην παγκόσμια κλίμακα, ο διακρατικός ανταγωνισμός έχει βαρέσει κόκκινο. Από τον πόλεμο δι΄αντιπροσώπων που μαίνεται εδώ και τρεις σχεδόν δεκαετίες στη Μέση Ανατολή μέχρι το λυσσαλέο εμπορικό πόλεμο για τον καταμερισμό, μεταξύ των εθνικών αφεντικών, του πλούτου που παράγεται στον πλανήτη, τα μηνύματα κάθε άλλο παρά αισιόδοξα ήταν για το μέλλον.

Η εθνική ενότητα του «μένουμε σπίτι» και η σκληρή ταξική πραγματικότητα

Τώρα που ξέσπασε η επιδημία κορονοϊού καλούμαστε να ξεχάσουμε όλο αυτό το παρελθόν της κρίσης, των ανισοτήτων και του πολέμου. Μας λένε ότι το κακό πλήττει αδιάκριτα όλους οπότε όλοι ενωμένοι πρέπει να δώσουμε τη μάχη για την αντιμετώπισή του. Μας λένε να μείνουμε σπίτι –όμως δεν έχουμε όλες το ίδιο σπίτι. Μας καλούν να ξεχάσουμε ότι άλλο πράγμα είναι το υπόγειο, άλλο η γκαρσονιέρα κι άλλο ένα τριάρι με θέα. Μας λένε να πάρουμε αναγκαστική άδεια από τη δουλειά και «βλέπουμε» –όμως δεν έχουμε όλες σταθερές δουλειές. Μας λένε ότι όσοι διωχθήκαμε από τις δουλειές, θα πάρουμε επίδομα–αλλά δεν έχουμε όλες ένσημα ώστε να το δικαιούμαστε. Έβαλαν λουκέτο στα πάρκα και τις παιδικές χαρές, αλλά δεν έχουμε όλες τις ίδιες ανέσεις και δυνατότητες για να απασχολούμε τα παιδιά στο σπίτι. Μας λένε για απαγόρευση κυκλοφορίας –όμως αυτή δεν είναι ακριβώς καθολική, αντιθέτως στοχεύει τα κατώτερα στρώματα. Σε τούτη τη χώρα, για παράδειγμα, η απαγόρευση των ελεύθερων μετακινήσεων είναι καθεστώς εδώ και χρόνια για τους μετανάστες και τις μετανάστριες δίχως χαρτιά. Έχουμε αναρωτηθεί τι επιπτώσεις έχουν γι΄αυτούς τα τωρινά μέτρα; Επιπλέον, στη σχετική κρατική ανακοίνωση υπάρχει μια ειδική αναφορά για την απαγόρευση κυκλοφορίας «ειδικών ομάδων πληθυσμού, όπως Ρομά, άστεγοι και τοξικοεξαρτημένοι»[4]. Γι΄αυτούς τα μέτρα είναι ακόμα πιο εξειδικευμένα, πράγμα που δείχνει τελικά το ποιους εννοούν οι επίσημοι αξιωματούχοι όταν επικαλούνται τον ναζιστικής έμπνευσης όρο περί «αντικοινωνικών».[5]

Όταν καταλαγιάσει η υπόθεση της επιδημίας, θα μας πουν ότι λόγω του απροσδόκητου κορονοϊού, η κατάσταση της οικονομίας επιδεινώθηκε, ότι χιλιάδες επιχειρήσεις έκλεισαν, ότι εκατοντάδες χιλιάδες έμειναν άνεργοι και ότι πάλι ενωμένες με τα αφεντικά μας θα πρέπει να δώσουμε τη μάχη για την έξοδο από την κρίση. Τελικά, το κάλεσμα για εθνική ενότητα δεν έχει πάψει ποτέ να μας απευθύνεται τα τελευταία χρόνια. Πριν από δώδεκα περίπου χρόνια μας μιλούσαν για «κρίση χρηματοπιστωτική», μετά από λίγο διάστημα για «κρίση δημόσιου χρέους», τώρα μας μιλούν για «κρίση κορονοϊού» και πάει λέγοντας.

Είναι γι’ αυτό λοιπόν το λόγο που η κρατική αντιμετώπιση της επιδημίας του κορονοϊού είναι απολύτως ταιριαστή με τις ανάγκες διαχείρισης της οξυμένης καπιταλιστικής κρίσης που σοβούσε εδώ και χρόνια. Αυτές οι ανάγκες έχουν σταθερό διακύβευμα όλο αυτά τα χρόνια την ολοένα και μεγαλύτερη υποτίμησή μας ως εργατριών και ταυτόχρονα τη διαρκή πειθάρχησή μας, κοινώς να το βουλώνουμε με κάθε πρόσφορο μέσο. Γι΄αυτό ακριβώς η τωρινή παρέλαση των ειδικών και των επιδημιολόγων, των επιστημονικών λόγων και των ψηφιακών μηχανών, βαδίζει σε κοινό βηματισμό με τις επιδιώξεις των εθνών-κρατών στην παρούσα συγκυρία. Αυτές οι επιδιώξεις δεν σχετίζονται με τη «σωτηρία ανθρώπινων ψυχών» αλλά με τη σωτηρία των εθνικών συμφερόντων. Και όπως γνωρίζουμε καλά, άλλο οι «ανθρώπινες ψυχές» και άλλο τα «εθνικά συμφέροντα».

Το τρίπτυχο «κράτος – αστυνομία – επιστήμη» κι εμείς

Έχουμε εδώ και καιρό υποστηρίξει μια γνώμη για την αγαστή σχέση κράτους, αστυνομίας και επιστήμης[6]. Έχουμε υποστηρίξει ότι ταξική και έμφυλη πολιτική μπορεί να ασκείται όχι μόνο με το γκλομπ, αλλά και με ιατρικές στατιστικές, υγειονομικές πολιτικές και επιστημονικούς λόγους για νοσούντες και νοσηρούς πληθυσμούς. Σε καιρούς καπιταλιστικής κρίσης σαν αυτούς που ζούμε, ο ειδικός, ο επιστήμονας, η αυθεντία κάθονται στο ίδιο τραπέζι με τον ένστολο αξιωματούχο. Η διεισδυτικότητα των λόγων και των εξουσιών τους στην καθημερινή μας ζωή είναι το μεγαλύτερο επίτευγμά τους. Ετούτη την περίοδο δεν είναι ανάγκη να προστρέξει το κράτος στην άμεση βία ώστε να αναγκάσει τους υγιείς να μένουν σπίτι, τους άνεργους να μην μιλούν μεταξύ τους και να παραμένουν ήρεμοι, τους εργάτες να πηγαίνουν πειθαρχημένοι στη δουλειά, ακολουθώντας πιστά τα μέτρα ασφαλείας και τις οδηγίες των γιατρών. Η αποτελεσματικότητα της εξουσίας τους προς το παρόν βασίζεται στον εσωτερικευμένο αυτο-έλεγχο και την αυτοπειθάρχηση. Για πόσο καιρό ακόμα;

Γι΄αυτό λέμε ότι δεν πρέπει να παραδοθούμε στον φόβο. Πρέπει να μιλάμε μεταξύ μας, να παίρνουμε δύναμη η μία από την άλλη, και κυρίως να διατηρούμε τις συλλογικές μας δυνατότητες για την κριτική κατανόηση του κόσμου μας. Όπως ακριβώς κάναμε και το προηγούμενο διάστημα, μόνο που τώρα κάτι τέτοιο γίνεται ακόμα πιο επιτακτικό.

Σημειώσεις
[1] Για τα κράτη, οι επιδημίες δεν είναι βέβαια απροσδόκητα γεγονότα. Μια ιστορία της κρατικής διαχείρισης προηγούμενων επιδημιών θα ήταν σαφώς διαφωτιστική.
[2] Ένα ενδιαφέρον κείμενο σχετικά με τον πολιτικό χαρακτήρα των στατιστικών υπάρχει στο: https://autonomeantifa77.wordpress.com/ (τίτλος: «Οι αριθμοί της επιδημιολογίας και η κρατική τους χρήση»).
[3] Μισέλ Φουκώ, Επιτήρηση και Τιμωρία: Η Γέννηση της Φυλακής, Εκδ. Ράππα, 2005, σ. 263.
[4] Δείτε τη σχετική ανακοίνωση για τα μέτρα απαγόρευσης κυκλοφορίας στο site της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας (σημείο 18): https://www.civilprotection.gr/…/nikos-hardalias-menoyme-sp…
[5] Περί «αντικοινωνικών» στη ναζιστική Γερμανία, δες Sergio Bologna, Nαζισμός και Εργατική Τάξη: Kρίση, Κράτος Πρόνοιας και αντιφασιστική βία στη Γερμανία του Μεσοπολέμου», antifa scripta, 2015 (3η ανατύπωση).
[6] Οι φεμινιστικές μπροσούρες από τα 70’ς, «Παθήσεις και Διαταραχές: Φύλο, ιατρική και ασθένεια» και «Μάγισσες, Μαίες, Νοσοκόμες: H αποσιωπημένη ιστορία των θεραπευτριών» των Barbara Εhrenreich και Deirdre English, τις οποίες έχουμε μεταφράσει και εκδώσει σε συνεργασία με συντρόφους και συντρόφισσες, αντηχούν έντονα στο παρόν, αν διαβαστούν με οξυδέρκεια υπό το βάρος της τωρινής συγκυρίας. Αν δηλαδή διαβαστούν από τη σκοπιά του πώς η επιστήμη από τα γεννοφάσκια της βρίσκεται στην υπηρεσία του κεφαλαίου και πώς η ιστορία της εξέλιξης της επιστήμης είναι μια κοινωνική και ταξικά εμπόλεμη διαδικασία.