user preferences

Recent articles by Έλενα Νακοπούλου 
This author has not submitted any other articles.
Recent Articles about Διεθνή Διάφορα

The Joy of Alex Comfort Nov 21 23 by Wayne Price

Dichiarazione congiunta di organizzazioni anarchiche europee May 03 23 by Organizzazioni anarchiche europee

Declaración Conjunta de Organizaciones Anarquistas Europeas May 01 23 by Organizaciones anarquistas europeas

H έννοια της φύσης στον Μαρξ

category Διεθνή | Διάφορα | Γνώμη / Ανάλυση author Sunday January 01, 2017 16:43author by Έλενα Νακοπούλου  Report this post to the editors

Η θεωρία του Μαρξ αποτελεί κατά βάση κριτική της πολιτικής οικονομίας και πιο συγκεκριμένα, την κριτική του κυρίαρχου οικονομικο-πολιτικού συστήματος της εποχής της αυξανόμενης βιομηχανίας του 19ου αιώνα. Ο βιομηχανικός κόσμος, όπως και η άνοδος του καπιταλισμού, φαίνεται ταυτόχρονα να υπόσχονται έναν αυξανόμενο τεχνολογικό και οικονομικό πλούτο, αναπτύσσοντας παράλληλα πολλές αντιθέσεις εντός της κοινωνίας. Ο Μαρξ εντοπίζει αυτές τις αντιθέσεις ως καταπιεστικές και αποξενωτικές για την ανθρώπινη φύση και θεμελιώνει μια θεωρία που προτάσσει τους όρους απελευθέρωσης του ανθρώπου από αυτές.
drawingablank.jpg

Σχέσεις κυριαρχίας πολιτισμού-φύσης στη σκέψη του Μαρξ

Η θεωρία του Μαρξ αποτελεί κατά βάση κριτική της πολιτικής οικονομίας και πιο συγκεκριμένα, την κριτική του κυρίαρχου οικονομικο-πολιτικού συστήματος της εποχής της αυξανόμενης βιομηχανίας του 19ου αιώνα. Ο βιομηχανικός κόσμος, όπως και η άνοδος του καπιταλισμού, φαίνεται ταυτόχρονα να υπόσχονται έναν αυξανόμενο τεχνολογικό και οικονομικό πλούτο, αναπτύσσοντας παράλληλα πολλές αντιθέσεις εντός της κοινωνίας. Ο Μαρξ εντοπίζει αυτές τις αντιθέσεις ως καταπιεστικές και αποξενωτικές για την ανθρώπινη φύση και θεμελιώνει μια θεωρία που προτάσσει τους όρους απελευθέρωσης του ανθρώπου από αυτές. Η θεωρία του γράφεται κατά βάση με όρους πολιτικής οικονομίας και έχει ως κεντρικο σημείο κριτικής, αλλά προτείνει και παράλληλα ως μέσο απελευθέρωσης της κοινωνίας, το πεδίο της εργασίας. Η ανθρώπινη εργασία που, κατά τον Μαρξ, δεν μπορεί παρά να είναι ελεύθερη και δημιουργική παραγωγική δραστηριότητα [1], όταν λαμβάνει χώρα εντός του καπιταλιστικού συστήματος στρέφεται ενάντια στον άνθρωπο και τον αποξενώνει από τη φύση του.

Η διαδικασία βέβαια που προτείνει ο Μαρξ ως απαραίτητη για την ανθρώπινη απελευθέρωση, δεν ακολουθεί μια ρομαντική ιδέα επιστροφής στην κοινότητα και άμεσης σχέσης του ανθρώπου με το φύσικό περιβάλλον, αλλά μάλλον τον αντίστροφο δρόμο. Ο Μαρξ επιλέγει να αναμετρηθεί με την κυρίαρχη γλώσσα της εποχής, αυτή της πολιτικής οικονομίας. [2] όπως και επιμένει να παραμείνει στην ιστορική τροχιά της προόδου και της αύξησης των ρυθμών του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Ενθαρρύνει την άνοδο των τεχνολογικών μέσων και προσδοκεί πως η άνοδος της τεχνολογίας θα οδηγήσει στην μείωση του ποσοστού κέρδους του καπιταλισμού άρα και στη συνέχεια στον απεριόριστο πλούτο και θετικά προς την απελευθέρωση.

Αν αυτή η απόβλεψη του Μαρξ ερμηνευθεί μόνο ως η στόχευση μιας ασφαλούς, ποσοτικής αύξησης των υπάρχοντων μορφών της κυριαρχίας του ανθρώπου στη φύση και δεν ειδωθεί σαν μεταβατικό στάδιο. Αν αυτό το στάδιο θεωρηθεί ανθρώπινος σκοπός [3], τότε αυτό σημαίνει πως ο Μαρξ επέμεινε σε μια θεώρηση της διατήρησης της κυριαρχίας του ανθρώπου απέναντι στη φύση κάτι που θα διαιώνιζε την κυριαρχία μεταξύ των ανθρώπων. [4]Μέσω της αυστηρής κριτικής των Max Horheimer και Theodor Adorno, στη Διαλεκτική του Διαφωτισμού, έχουμε έναν οδηγό κριτικής αναθεώρησης σε κάθε παρερμηνεία της μαρξικής σκέψης ως λατρεία της τεχνολογικής ανόδου: «Κάθε «σοσιαλιστικό» πρόταγμα ανθρώπινης ελευθερίας που δεν εμπεριέχει την απελευθέρωση της φύσης από τον άνθρωπο, οδηγεί στην καταπίεση της εσωτερικής φύσης του ανθρώπου και στην αποκοπή των δεσμών του με την εξωτερική φύση, οπότε είναι αδύνατον να προτάσσει την ελευθερία του: «η σχέση μεταξύ της αναγκαιότητας και του βασιλείου της ελευθερίας θα έμενε απλώς ποσοτική, μηχανική, και η φύση [...] θα γινόταν ολοκληρωτική και θα απορροφούσε την ελευθερία μαζί με το σοσιαλισμό». [5]

Η απεριόριστη ανάπτυξη των μέσων παραγωγής μπορεί να χαρακτηριστεί σαν μια ιδέα στην οποία έχει παρασύρει τον Μαρξ η εποχή του, ή ακόμα και σε μια λανθασμένη και ανεπανόρθωτη δήλωση, αλλά δεν παύει να είναι μια ιστορικής σημασίας ιδέα, με σκοπό να διαμορφωθεί μια κατάσταση μετάβασης από τον καπιταλισμό σε μια κοινωνία ελεύθερης ανάπτυξης. Στόχος του Μαρξ είναι η απελευθέρωση της ανθρώπινης φύσης και όχι η ολική κυρίευση της φύσης από την ανθρωπότητα.

Ιστορία ως η μοναδική επιστήμη του ανθρώπου

Αν τα πρώτα έργα του Μαρξ εκφράζουν προβληματισμούς πάνω στο ζήτημα της ιστορίας και της φύσης του ανθρώπου ως προέκτασης της σχέσης του με το φυσικό περιβάλλον, το ύστερο έργο του αποτελεί μετάφραση των ίδιων κεντρικών ιδεών με όρους πολιτικής οικονομίας. [6] Στην προσέγγισή του για την υλιστική κατάσταση της καπιταλιστικής κοινωνίας, ο Μαρξ «τονίζει επανειλημμένως ότι η υλιστική του αφετηρία, επιβάλλεται στον άνθρωπο από την υλιστική φύση της κοινωνίας που αναλύει. Έτσι ξεκινάει από μια οικονομική πραγματικότητα που αναγνωρίζεται από την κλασική πολιτική οικονομία. [...] Η συγκεκριμένη υλιστική του πρόταση εκφράζει μια ιστορική πραγματικότητα». [7]

Εξετάζοντας λοιπόν τον τρόπο που μελετάει την κάθε ιστορική περίοδο ο Μαρξ στο πρώιμο έργο του, κατανοούμε ότι δεν έχει σκοπό να οικοδομίσει μια συγκεκριμένη θεωρία εντός της πολιτικής οικονομίας, αλλά μια ολιστική κοινωνική θεωρία, που θα μελετάει τα επιμέρους, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε εποχής. Αν είναι να κυριαρχεί στη σκέψη του Μαρξ μια επιστήμη, αυτή είναι μια επιστήμη της ιστορίας: «Μόνο μια επιστήμη γνωρίζουμε, την επιστήμη της ιστορίας. Την ιστορία μπορούμε να την αναστοχαστούμε από δύο πλευρές: μπορεί να διακριθεί σε ιστορία της φύσης [8] και ιστορία της ανθρωπότητας. Ωστόσο οι δύο αυτές πλευρές δεν πρέπει να διαχωρίζονται· ενόσο οι άνθρωποι υπάρχουν, ιστορία της φύσης και ιστορία της ανθρωπότητας καθορίζονται αμοιβαία». [9]

Η φύση του ανθρώπου δεν είναι παρά μέρος της φυσικής πραγματικότητας και μπορεί να περιγραφεί μόνο σε εξάρτηση με τη φύση στο σύνολό της. Παράλληλα η ανθρώπινη επιστήμη ως ανθρώπινη κατασκευή, δεν θα πρέπει για τον Μαρξ, να διαχωρίζεται από τη φυσική επιστήμη, αλλά και οι δυο να συμβαδίζουν ως δυο πλευρές εξήγησης της ίδιας ενιαίας φύσης, με οδηγό την ανθρώπινη ιστορία:

 «Οι ιδιαίτερες ανθρώπινες αισθητηριακές ουσιώδεις δυνάμεις μπορούν να επιτύχουν την αυτογνωσία τους στην επιστήμη του φυσικού κόσμου γενικά, όπως ακριβώς μπορούν να βρουν αντικειμενική πραγμάτωση μόνο στα φυσικά αντικείμενα. Το ίδιο το στοιχείο της σκέψης-το στοιχείο της ζωντανής έκφρασης της σκέψης, η γλώσσα- είναι αισθητηριακής φύσης. Η κοινωνική πραγματικότητα της φύσης και η ανθρώπινη φυσική επιστήμη ή η φυσική επιστήμη του ανθρώπου είναι όροι ταυτόσημοι». [10]

Κοινωνική φύση του ανθρώπου - ανθρώπινη εργασία:

Η φύση είναι πάντα, για τον Μαρξ, ένας αντικειμενικός δεσμός ανάμεσα στους ανθρώπους. Η ουσία του ανθρώπου έγκειται στην αντικειμενοποίηση της εξωτερικής φύσης [11] και υπάρχει μόνο για τον κοινωνικό άνθρωπο. Η ανθρώπινη εργασία για τον Μαρξ, με τη διιστορική της σημασία ως ελεύθερη δημιουργική δραστηριότητα, «είναι, πρώτα απ’ όλα, μια διαδικασία όπου τόσο ο άνθρωπος όσο και η Φύση συμμετέχουν και όπου ο άνθρωπος με την ίδια του την προαίρεση ρυθμίζει και ελέγχει τις υλικές αντιδράσεις ανάμεσα σ’ αυτόν και τη Φύση. Αντιτίθεται στη Φύση σαν μια από τις ίδιες της τις δυνάμεις, βάζοντας σε κίνηση μπράτσα και πόδια, κεφάλι και χέρια, τις φυσικές δυνάμεις του σώματος του, με σκοπό να πάρει για τον εαυτό του την παραγωγή της Φύσης σε μια μορφή προσαρμοσμένη στις δικές του ανάγκες. Με τη δράση του αυτή πάνω στον εξωτερικό κόσμο και αλλάζοντάς τον, αλλάζει ταυτόχρονα και την ίδια του τη Φύση. Αναπτύσσει τις δυνάμεις που κοιμούνται μέσα του και τις αναγκάζει να δράσουν σύμφωνα με τη θέληση του». [12] Ο άνθρωπος αντικειμενοποιώντας τη φύση μέσω της εργασίας του, επιβεβαιώνει πως είναι μέρος της: «ζει από τη φύση, που σημαίνει ότι η φύση είναι το σώμα του». [13]

Όπως παρατηρεί ο Alfred Schmidt, «το στοιχείο που διακρίνει εξ’αρχής την έννοια της φύσης στον Μαρξ είναι ο κοινωνικο-ιστορικός της χαρακτήρας. [14] Ο Μαρξ θεώρησε τη φύση ως την «πρωταρχική πηγή όλων των εργαλείων και αντικειμένων της παραγωγής», [15] την είδε από την αρχή σε σχέση με την ανθρώπινη δραστηριότητα. Όλες οι άλλες αναφορές στη φύση, ερευνητικού, επιστημολογικού, ή επιστημονικού χαρακτήρα, προϋποθέτουν ήδη την κοινωνική πρακτική, το σύνολο των τεχνολογικο-οικονομικών μεθόδων ιδιοποίησής της από τον άνθρωπο. [16]

Η εργασία ως ανθρώπινη δραστηριότητα, μέσω της οποίας ο άνθρωπος αντικειμενοποιεί τη φύση, αποτελεί μια διαδικασία μέσω της οποίας έτσι κι αλλιώς λειτουργεί ο άνθρωπος για να ζήσει. Παράλληλα όμως ως κοινωνική διαδικασία και με βάση τη δομή των κοινωνικών σχέσεων που μεσολαβούν κατά τη δραστηριότητα αυτή, ο άνθρωπος μπορεί να διατηρήσει ή να απωλέσει την ιδιαίτερη  κοινωνική του φύση, τη ζωτικότητά του, άρα και την επαφή του με τη φύση γενικότερα.

Η κάθε παραγωγή υλικών αγαθών μέσω της εργασίας, αποτελεί για τον Μαρξ μια διαδικασία παραγωγής αξίας. [17] Κατά την αλλοτριωμένη εργασία, [18] ενώ ο εργάτης πράττει στον αντικειμενικό, φυσικό κόσμο, «καταναλώνει τον εαυτό του» και  το προϊόν της εργασίας του γίνεται ξένο προς αυτόν: «αρχίζει να γίνεται δύναμη αυτόνομη, αντιμέτωπή του. Aυτό συμβαίνει από τη στιγμή που το προϊόν μετατρέπεται σε εμπόρευμα, [19] δηλαδή αποκτά ανταλλακτική αξία. Αυτό είναι και το σημείο που ο άνθρωπος χάνει τη σχέση του με τη φύση: «Το εμπόρευμα, ως η ενσάρκωση της αφηρημένης ανθρώπινης εργασίας, εκφρασμένο σε μονάδες κοινωνικά απαραίτητου εργασιακού χρόνου, είναι ανεξάρτητο από όποιον καθορισμό απο τη φύση». [20]

Η αλλοτροιωμένη, μισθωτή εργασία είναι η ιστορική μορφή που παίρνει η ανθρώπινη συνειδητή δραστηριότητα στην καπιταλιστική κοινωνία. Η φύση ως πεδίο αντικειμενοποίησης και ιδιοποίησης από τον εργάτη αποξενώνεται και στρέφεται εναντίον του. Αντίθετα, σε μια κομμουνιστική κοινωνία, σύμφωνα πάντα με τον Μαρξ, η ιδιαίτερη αυτή δραστηριότητα θα μετατραπεί σε ελεύθερη ανάπτυξη: «Σε μια μη αλλοτριωμένη κοινωνία όλοι οι εργαζόμενοι θα έχουν σχεδόν τον ίδιο βαθμό συνείδησης του κοινού τους σχεδίου. Θα συμμετέχουν όλοι στην αληθινά ανθρώπινη δραστηριότητα: το μετασχηματισμό της φύσης σύμφωνα με τις ανάγκες του (κοινωνικού) ανθρώπου. [21]

Προτεραιότητα στο πεδίο της πράξης:

 Η πεποίθηση του Μαρξ πως «η εργασία μεταμορφώνει τους φυσικούς όρους της ανθρώπινης ύπαρξης σε κοινωνικούς», [22] εκφράζεται πολύ καθαρά στην κριτική του για την «παθητική αισθητικότητα» του Feuerbach, όπου φαίνεται να ταυτίζει την αισθητηριακή φύση με την κοινωνική πραγματικότητα: «Η ανθρώπινη ουσία δεν είναι μια αφαίρεση εγκατεστημένη στο επιμέρους άτομο. Η πραγματικότητά της είναι το ενιαίο σύνολο των κοινωνικών σχέσεων». [23] Ο Feuerbach για τον Μαρξ, «παραλείποντας τη λειτουργία της εργασίας από την περί ελευθερίας φιλοσοφία του, παρέλειπε τον σπουδαιότερο παράγοντα που θα μπορούσε να κάνει τη φύση μέσον ελευθερίας». [24] Στην πρώτη θέση για τον Feuerbach γράφει:«Μέχρι τώρα, το κύριο ελάττωμα κάθε υλισμού-συμπεριλαμβανομένου αυτού του Φόυερμπαχ- είναι πως συλλαμβάνει το αντικείμενο, την πραγματικότητα, τον αισθητό κόσμο, μόνο με τη μορφή του Γνωστικού ή του Εποπτικού Αντικειμένου, όχι σαν ανθρώπινη αισθητηριακή δραστηριότητα, σαν Πράξη, όχι υποκειμενικά». [25] Εδώ κάνει παράλληλα κριτική σε ακραίο υλισμό και ιδεαλισμό, ως θεωρίες που δεν λαμβάνουν υπ’όψιν την ανθρώπινη υποκειμενική δραστηριότητα, το κατεξοχήν ανθρώπινο, κοινωνικό στοιχείο που για τον Μαρξ συνοψίζεται στο πεδίο της πράξης.

Ο άνθρωπος αποτελεί ταυτόχρονα αντικείμενο και υποκείμενο της ιστορίας (μέσω της πρακτικής του δραστηριότητας). [26] Η ουσιαστική λειτουργία του ανθρώπου για τον Μαρξ, ταυτίζεται με την ανθρώπινη δράση και δεν αποτελεί ούτε σκέψη (Hegel), ούτε αισθητικότητα (Feuerbach).

Φύση ως ολότητα (διαλεκτική εντός των δυνάμεών της)

Ο μετασχηματισμός του εξωτερικού κόσμου οδηγεί στο μετασχηματισμό της ανθρώπινης φύσης. Η διαδικασία δηλαδή που συντελείται με την ανθρώπινη εργασία, είναι μια διαλεκτική διαδικασία εντός της φύσης, ως συνεργασία, αντίθεση και αλληλοκυριαρχία ανάμεσα στις δυνάμεις της. Αντίθετα, στην καπιταλιστική κοινωνία, η άμεση σχέση ανθρώπου φύσης χάνεται προς όφελος των ανθρώπινων αναγκών. «Το υποκείμενο που πράττει στην καπιταλιστική κοινωνία είναι το Κεφάλαιο». [27], η ελεύθερη, ζωϊκή δραστηριότητα αλλοτριώνεται και ταυτόχρονα αποκτηνώνεται: «Το ζωϊκό γίνεται ανθρώπινο και το ανθρώπινο ζωϊκό». [28] Ο άνθρωπος όταν δεν παράγει για τις δικές του ανάγκες βγαίνει από τον εαυτό του, καθώς «η φύση είναι το ανόργανο σώμα του», και μόνο μέσω της ελεύθερης ανθρώπινης δραστηριότητας «η φύση συνδέεται με τον εαυτό της». [29] Η φύση ειδωμένη από την πλευρά του ανθρώπου οφείλει να εντάσσεται μέσα στην αυτοανάπτυξη της ανθρωπότητας και η ανθρώπινη ελευθερία κατακτιέται μόνον όταν: «η φύση αποτελεί έργο και πραγματικότητα του ανθρώπου». [30] Όταν ο άνθρωπος ενεργά, μέσω της πρακτικής του δραστηριότητας, «είναι ταυτόχρονα αντικείμενο και υποκείμενο της ιστορίας». [31]

Η ανθρώπινη εξέλιξη, όσο και να αποξενωθεί από την εξωτερική φύση, εξακολουθεί να διαδραματίζεται σε φυσικό περιβάλλον. Στο πλαίσιο όλων των μορφών παραγωγής, η ανθρώπινη παραγωγική δύναμη δεν είναι «παρά η εκδήλωση της δύναμης της φύσης», [32] γιατί ο άνθρωπος, κατά την εργασία του, «αντιπαραθέτει τον εαυτό του» σε αυτήν «σαν να ήταν μια από τις δυνάμεις της». [33] Δρώντας στον εξωτερικό κόσμο και μετασχηματίζοντάς τον, την ίδια στιγμή ο άνθρωπος αλλάζει την ατομική του φύση. «Η διαλεκτική Υποκειμένου-Αντικειμένου είναι για τον Μάρξ μια διαλεκτική των συστατικών στοιχείων της φύσης. [34] «μιας φύσης που ειδωμένη ως ολότητα περιλαμβάνει τον άνθρωπο».

Στην κομμουνιστική κοινωνία, ο άνθρωπος θα έχει «επιβεβαιώσει και πραγματώσει άμεσα την αυθεντική του φύση, την ανθρώπινη, κοινοτική φύση του». [35] Ο Μαρξ χαρακτηρίζει τον κομμουνισμό ως "την αληθινή επίλυση της σύγκρουσης μεταξύ ανθρώπου και φύσης, και μεταξύ των ανθρώπων, την αληθινή επίλυση της σύγκρουσης μεταξύ ουσίας και ύπαρξης, μεταξύ αντικειμενοποίησης και αυτοεπιβεβαίωσης". [36] Αυτή η οπτική αναιρεί τις «τεχνοκρατικές και επιστημονιστικές παρερμηνείες ότι ο Μαρξ αναφερόταν μόνο σε μια ασφαλή ποσοτική αύξηση των υπάρχοντων μορφών της κυριαρχίας του ανθρώπου στη φύση. [37] [...] Αντίθετα, ο Μαρξ ήθελε να κατακτήσει κάτι ποιοτικά νέο: την κυριαρχία από το σύνολο της κοινωνίας στην κοινωνική κυριαρχία στη φύση.  Αυτή η κυριαρχία ασφαλώς θα εξαρτάται ακόμα από τις λειτουργίες του εργαλειακού λόγου, [38] αλλά εφόσον θα «τελειοποιήσει» τις λειτουργίες αυτές, και θα τις υποβάλλει σε αληθινά ανθρώπινους σκοπούς, η κοινωνική κυριαρχία θα πάρει την ευθύνη της ίδιας της της αυτοβελτίωσης. Η κυριαρχία της κοινωνίας πάνω στη φύση ως εκ τούτου θα ελευθερωθεί από την κατάρα του να είναι ταυτόχρονα κυριαρχία στον άνθρωπο και έτσι να διαιωνίζει τη βασιλεία της τυφλής φυσικής ιστορίας. [39]

Μπορούμε να πούμε πως, με τον ίδιο τρόπο που ο Μαρξ διαχωρίζει τις έννοιες σε διιστορικές και ιστορικές, έτσι ο ίδιος ο Μαρξ από τη μία πλευρά ασχολείται: με την κοινωνική θεωρία όταν έχει να αναμετρηθεί με τη διιστορικότητα και τα συνολικά ερωτήματα για την κίνηση της ιστορίας, και από την άλλη με τα ιδιαίτερα θέματα της πολιτικής οικονομίας και της τεχνολογικής ανάπτυξης όταν περιορίζεται στην ανάλυση καπιταλιστικής ανόδου της εποχής του. Οποιαδήποτε αναγωγή των επιμέρους ιστορικών του αναλύσεων ως διιστορικής σημασίας και σκοπού της ανθρωπότητας θα ήταν παραπλανητική, ιδιαίτερα όσον αφορά μια σημερινή ερμηνεία.

Αυτό που έχει σημασία, είναι να σταθούμε στη βαθύτερη κοινωνική κριτική που εξάγεται συνολικά από το έργο του του Μαρξ και να την προσαρμόσουμε σε κάθε ιδιαίτερη ιστορική συγκυρία: όπως γράφει στην Κριτική της Εγελιανής φιλοσοφίας του κράτους και του δικαίου ο Μαρξ: «Ο άνθρωπος δεν είναι αφηρημένο ον που βρίσκεται έξω από τον κόσμο. Ο άνθρωπος είναι ο κόσμος του ανθρώπου, το κράτος, η κοινωνία. Αυτό το κράτος και αυτή η κοινωνία παράγουν τη θρησκεία, μια ανεστραμμένη συνείδηση του κόσμου, διότι η ίδια είναι ένας ανεστραμμένος κόσμος. [...] Η κριτική της θρησκείας πρέπει να γίνει κριτική στο κράτος». [40] Σήμερα, επανεξετάζοντας τις κυρίαρχες δυνάμεις και τις μορφές κυριαρχίας μέσω των οποίων αλλοτριώνεται ο άνθρωπος, αυτή η κριτική θα μπορούσε να μετατοπιστεί σε κριτική της επιστήμης, της τεχνολογίας ή και της μαζικής κουλτούρας και να σταθεί απέναντι σε όποιες δυνάμεις υποτάσσουν και καθοδηγούν κυριαρχικά τον άνθρωπο.

Σημειώσεις
[1] Η ανθρώπινη εργασία στην εποχή που ζει και γράφει ο Μαρξ, διατηρεί ακόμα σε έναν βαθμό το στοιχείο της δημιουργικότητας που ο Μαρξ ξεχωρίζει ως ουσία του ανθρώπου. Αλλοτριώνεται, αλλά δεν έχει ακόμα πλήρως τυποποιηθεί. Αυτή η ιστορική στιγμή τον κάνει να ορίσει με σιγουριά τη διιστορική έννοια της εργασίας ως ελεύθερη και δημιουργική δραστηριότητα.
[2] Χέρμπερτ Μαρκούζε, Λόγος και Επανάσταση, εκδόσεις ύψιλον, Αθήνα: 1999
[3] Όπως έχουν παρερμηνεύσει κάποιες σοσιαλιστικές θεωρίες
[4] Τέοντορ Β. Αντόρνο-Μαξ Χορχάϊμερ, Η Διαλεκτική του Διαφωτισμού, μτφ. Λευτέρης Αναγνώστου, Εκδόσεις Νήσος, Αθήνα: 1996
[5] Τέοντορ Β. Αντόρνο-Μαξ Χορχάϊμερ, Η Διαλεκτική του Διαφωτισμού, μτφ. Λευτέρης Αναγνώστου, Εκδόσεις Νήσος, Αθήνα: 1996
[6] Χέρμπερτ Μαρκούζε, Λόγος και Επανάσταση, εκδόσεις ύψιλον, Αθήνα: 1999
[7] Ό.π.
[8] Η διαδικασία της καθυπόταξης και εργαλειοποίηση της φύσης από τον άνθρωπο, επεκτείνεται στην έννοια της φυσικής ιστορίας, δηλαδή της ιστορίας της φύσης ως εργαλείο της κυριαρχίας. Μιλάμε για «φυσική ιστορία» από τη στιγμή που η φύση έγινε εργαλείο του ανθρώπου.
[9] Παράθεμα του Alfred Schmidt από τη Γερμανική ιδεολογία, όπως αναφέρεται στο κείμενό του. [Alfred Schmidt, The concept of nature in Marx, μτφ. στα αγγλικά από τον Ben Fowkes, NLB, London: 1971]
[10] Καρλ Μαρξ, Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα 1944, μετάφραση και πρόλογος: Αποστόλης Λυκούργος, Εκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο-Εργατική Δημοκρατία, Αθήνα: 2012
[11] Iring Fetcher, Karl Marx on human nature, Social Research, 1973
[12] Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο, Τόμος 1ος, μτφ. Παναγιώτη Μαυρομάτη, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα: 1978
[13] Καρλ Μαρξ, Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα 1844, μετάφραση και πρόλογος: Αποστόλης Λυκούργος, Εκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο-Εργατική Δημοκρατία, Αθήνα: 2012
[14] Alfred Schmidt, The concept of nature in Marx, μτφ. στα αγγλικά από τον Ben Fowkes, NLB, London: 1971
[15] Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο, Τόμος 1ος, μτφ. Παναγιώτη Μαυρομάτη, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα: 1978
[16] Alfred Schmidt, The concept of nature in Marx, μτφ. στα αγγλικά από τον Ben Fowkes, NLB, London: 1971
[17] Ό.π.
[18] Η συγκεκριμένη ιστορική μορφή που παίρνει η ιδιαίτερη ανθρώπινη δραστηριότητα εντός του καπιταλιστικού συστήματος.
[19] Η φυσική μορφή του εμπορεύματος, που ο Μαρξ ονομάζει αξία χρήσης, εμφανίζεται μόνο στην ανάλυση της διαδικασίας παραγωγής αξίας στο μέτρο που αποτελεί «το υλικό υπόστρωμα, το φορέα της ανταλλακτικής αξίας» Alfred Schmidt, The concept of nature in Marx, μτφ. στα αγγλικά από τον Ben Fowkes, NLB, London: 1971
[20] Alfred Schmidt, The concept of nature in Marx, μτφ. στα αγγλικά από τον Ben Fowkes, NLB, London: 1971
[21] Iring Fetcher, Karl Marx on human nature, Social Research, 1973
[22] Χέρμπερτ Μαρκούζε, Λόγος και Επανάσταση, εκδόσεις ύψιλον, Αθήνα: 1999
[23] Καρλ Μαρξ, Θέσεις για τον Φόϋερμπαχ, εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια Γιώργος Μπλάνας, εκδόσεις Ερατώ, Αθηνα: 2004
[24] Χέρμπερτ Μαρκούζε, Λόγος και Επανάσταση, εκδόσεις ύψιλον, Αθήνα: 1999
[25] Ό.π.
[26] Iring Fetcher, Karl Marx on human nature, Social Research, 1973
[27] Ό.π.
[28] Καρλ Μαρξ, Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα 1944, μετάφραση και πρόλογος: Αποστόλης Λυκούργος, Εκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο-Εργατική Δημοκρατία, Αθήνα: 2012
[29] Ό.π.
[30] Αναφορά από το έργα του Μαρξ, όπως αναφέρεται στο: Χέρμπερτ Μαρκούζε, Λόγος και Επανάσταση, εκδόσεις ύψιλον, Αθήνα: 1999
[31] Iring Fetcher, Karl Marx on human nature, Social Research, 1973
[32] Karl Marx, Critique of the Gotha Programme, Vol II
[33] Καρλ Μαρξ, Το Κεφάλαιο, Τόμος 1ος, μτφ. Παναγιώτη Μαυρομάτη, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα: 1978
[34] Alfred Schmidt, The concept of nature in Marx, μτφ. στα αγγλικά από τον Ben Fowkes, NLB, London: 1971
[35] Σχόλια του Μαρξ στον James Mill
[36] Καρλ Μαρξ, Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα 1944, μετάφραση και πρόλογος: Αποστόλης Λυκούργος, Εκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο-Εργατική Δημοκρατία, Αθήνα: 2012
[37] Alfred Schmidt, The concept of nature in Marx, μτφ. στα αγγλικά από τον Ben Fowkes, NLB, London: 1971
[38] Ο Μαρξ προτάσσει ,με τον κομμουνισμό, την απελευθέρωση της ανθρώπινης δημιουργικότητας. Στην κομμουνιστική κοινωνία η δραστηριότητα θα χωρίζεται σε δύο σφαίρες: την εργαλειακή δραστηριότητα και την ελέυθερη δραστηριότητα.
[39] Ως «τυφλή φυσική ιστορία» εννοεί την ιστορία της φύσης ως εργαλείο της κυριαρχίας. Μιλάμε για «φυσική ιστορία» από τη στιγμή που η φύση έγινε εργαλείο του ανθρώπου.
[40] Καρλ Μαρξ, Για την κριτική της Εγελιανής φιλοσοφίας του κράτους και του δικαίου, Μ.Ε.W. : 1843-44

*Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο πρώτο τεύχος της πολιτικής επιθεώρησης "Κοινωνικός Αναρχισμός".

Related Link: http://stratigos-anemos.blogspot.com.au/2016/12/h-marx.html#more
This page can be viewed in
English Italiano Deutsch
© 2005-2024 Anarkismo.net. Unless otherwise stated by the author, all content is free for non-commercial reuse, reprint, and rebroadcast, on the net and elsewhere. Opinions are those of the contributors and are not necessarily endorsed by Anarkismo.net. [ Disclaimer | Privacy ]