user preferences

Αυτονομία, δομική αντίφαση της ετερονομίας

category Διεθνή | Αναρχικό κίνημα | Γνώμη / Ανάλυση author Thursday December 15, 2016 17:14author by Dmitri (republishing) - MACG (personal capacity)author email ngnm55 at gmail dot com Report this post to the editors

Το κείμενο που ακολουθεί διαβάστηκε στις 03-12 στον χώρο της κατάληψης Ευαγγελισμού στο Ηράκλειο, σαν εισαγωγή στην συζήτηση που διοργανώθηκε στο πλαίσιο του τριήμερου φεστιβάλ ελευθεριακού βιβλίου με θέμα «Το πολιτικό ρεύμα του κοινωνικού αναρχισμού και η επικαιρότητα του σήμερα». Θα ήθελα με αυτή την ευκαιρία να ευχαριστήσω τους συντρόφους της αναρχικής συλλογικότητας «Οκτάνα», για τη ζεστή υποδοχή και την φιλοξενία τους.
parismay1968.jpg

Αυτονομία, μια δομική αντίφαση της ετερονομίας

«Σύννεφα συμφοράς τον τόπο εκείνο τριγυρίζουν
όπου ο πλούτος συναθροίζεται και οι άνθρωποι σαπίζουν».

Oliver Goldsmith, «Το ερημωμένο χωριό»

Σύντροφοι / συντρόφισσες,

Θα ήθελα να ξεκινήσω αυτή την σύντομη εισήγηση με τα λόγια που έγραψε ο Πιερ-Ζοζέφ Προυντόν σχεδόν πριν από 1,5 αιώνα, αλλά που θα μπορούσε κάλλιστα να τα είχε γράψει ένας αναρχικός στοχαστής σε αυτή την σκοτεινή, για το πρόταγμα της αυτονομίας, περίοδο που διανύουμε. Έγραφε λοιπόν ο Προυντόν: «Ο πολιτισμός σήμερα έχει πιαστεί σε μια κρίση, της οποίας μόνο ένα ανάλογο υπάρχει στην ιστορία: η κρίση την οποία έφερε η έλευση του χριστιανισμού. Όλες οι παραδόσεις έχουν ξεφτίσει, όλα τα πιστεύω έχουν καταργηθεί. Αλλά το καινούριο πρόγραμμα δεν είναι ακόμα έτοιμο, δηλαδή δεν έχει ακόμα μπει στη συνείδηση των μαζών. Για τούτο και η διάλυση, όπως την ονομάζω. Είναι η βιαιότερη στιγμή στην ζωή των κοινωνιών… Δεν έχω ψευδαισθήσεις και δεν περιμένω να ξυπνήσω ένα πρωί και να δω την θαυματουργική, θαρρείς, ανάσταση της ελευθερίας στη χώρα μας… Όχι, όχι, παρακμή, και παρακμή, για μια περίοδο που το τέλος της δεν μπορώ να προβλέψω και που θα διαρκέσει τουλάχιστον μία, δύο γενιές – αυτή είναι η τύχη μας…» [Μ. Μπούμπερ, Μονοπάτια στην Ουτοπία (Νησίδες) σελ. 49]. Με μια πρώτη ανάγνωση, είναι μάλλον αποθαρρυντικό να σκεφτεί κανείς ότι οι ίδιες απαισιόδοξες και μοιρολατρικές σκέψεις που διατύπωσε ο μεγάλος αυτός στοχαστής κοντά 150 χρόνια πριν, εξακολουθούν να βρίσκουν και σήμερα την αντανάκλαση τους στις επικρατούσες κοινωνικές συνθήκες και να εκφράζουν την απελπισία που διακατέχει το ταξικά συνειδητοποιημένο κομμάτι του ανταγωνιστικού κινήματος μπροστά στα αδιέξοδα με τα οποία βρίσκεται διαρκώς αντιμέτωπο. Δεν είναι δύσκολο για τον νου να υποκύψει σε ευλογοφανείς συνειρμούς και να αναρωτηθεί, αφού τίποτε δεν φαίνεται να έχει αλλάξει μέσα στα τελευταία 150 χρόνια, αφού η μοίρα του κοινωνικού αγωνιστή φαίνεται να του επιφυλάσσει μόνο πίκρα και απογοητεύσεις, μήπως αυτό σημαίνει ότι κυνηγάμε χίμαιρες κι ότι τίποτα τελικά δεν μπορεί να αλλάξει; Μήπως, με άλλα λόγια, έχουμε αφιερώσει τη ζωή μας και την σκέψη μας σε έναν στόχο που είναι αδύνατο να πραγματοποιηθεί και που είναι προορισμένος πάντοτε να υποτάσσεται και να υποχωρεί μπροστά στη θηριωδία των θεσμισμένων ετερόνομων εξουσιών;

Ωστόσο, μόλις πάει να μας κυριέψει η απελπισία, αμέσως συνειδητοποιούμε ότι, παρά τις ήττες και τις απογοητεύσεις, το γεγονός παραμένει πως ενάμιση αιώνα μετά, είμαστε ακόμα εδώ. Συμμέτοχοι, ατελείς μύστες κι ενθουσιώδεις φορείς μιας ριζοσπαστικής εναλλακτικής πολιτικής παράδοσης, της οποίας ο Προυντόν συγκαταλέγεται ανάμεσα στους προπομπούς και τους πρώιμους ιδρυτές. Η παρατεταμένη αυτή ζωτικότητα του προτάγματος της αυτονομίας σίγουρα δεν μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά και μόνο στον ηρωισμό και την αυτοθυσία που επέδειξαν ιστορικά οι αναρχικοί αγωνιστές. Άλλωστε, η καλώς εννοούμενη ουτοπία της αναρχικής κοινωνίας δεν επιβιώνει πουθενά στις μέρες μας. Με την μορφή της γενικευμένης εξέγερσης που δοκίμασε να αναμορφώσει εκ βάθρων την ιεραρχική εξουσιαστική κοινωνία, η αναρχική επανάσταση γνώρισε την ήττα στο Μεξικό το 1910, στην Ισπανία το 1936, στην Ουγγαρία το 1956 και στην Γαλλία το 1968. Αλλά και με την μορφή των απομονωμένων ουτοπικών κοινοτήτων που κάποιοι οραματιστές επιχείρησαν να δημιουργήσουν στις αρχές του αιώνα ανά την Ευρώπη, οι αυτεξούσιες εναλλακτικές κοινότητες εξαφανίστηκαν στον βαθμό που σταδιακά εξέλειπε η πίστη στη δυνατότητα ενός ριζικού μετασχηματισμού της κοινωνίας σαν αποτέλεσμα της συνειδητής έλλογης δράσης των κοινωνικών υποκειμένων. Με αυτόν τον τρόπο, η αναρχία υπάρχει, όπως θα έλεγε και ο Τζων Χόλλογουαιη, μόνο σαν μια κατάσταση σε θεσμοποιημένη άρνηση, ή σαν μια προβολή της ανθρώπινης επιθυμίας στο μέλλον [J. Holloway, Change the World Without Taking Power, σ. 55-60]. Όχι δεν παίζουμε με τις λέξεις, ούτε προσπαθώ να μετατρέψω την ανάγκη μας σε φιλοτιμία. Αντίθετα, εκείνο που προσπαθώ να δείξω είναι πως η ίδια η άνιση κατανομή της δύναμης στην ετερόνομη κοινωνία, είναι εκείνη που συντηρεί και διαιωνίζει το συλλογικό αίτημα για την οριστική κατάργηση των σχέσεων κυριαρχίας κι εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο και συνηγορεί υπέρ της δημιουργίας ενός ριζικά διαφορετικού θεσμικού πλαισίου για την κοινωνική συμβίωση. Αυτή είναι και η τραγική μοίρα του κάθε ιεραρχικού συστήματος κοινωνικής οργάνωσης, που, ακόμη και στην ιστορική στιγμή της μέγιστης παντοδυναμίας του, παραμένει ευάλωτο και ανίκανο να «ειρηνεύσει» εξολοκλήρου την κοινωνία, επιβάλλοντας μια για πάντα τον σεβασμό της νομιμότητας σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Αυτό συμβαίνει επειδή, από την μία, το σύστημα βασίζει την ιδεολογική νομιμοποίηση του στην απόκρυψη της πραγματικότητας των ταξικών διαχωρισμών, στην ιδεολογική συγκάλυψη δηλαδή του γεγονότος ότι η κοινωνική ολότητα είναι αμετάκλητα διαιρεμένη σε ιεραρχικά διαβαθμισμένες κοινωνικές ομάδες που η μία καταπιέζει την άλλη, κι ενώ αποβλέπει στον μέγιστο βαθμό εξατομίκευσης της κοινωνικής συνείδησης σαν το φυσικό επιστέγασμα αυτής της στρατηγικής αναπαραγωγής του συστήματος. Από την άλλη όμως, η ίδια η πραγματικότητα της ταξικής διαστρωμάτωσης και καταπίεσης, επειδή τείνει να καθιερώσει σχέσεις κυριαρχίας, όχι ανάμεσα στα άτομα αυτά καθαυτά, αλλά ανάμεσα στις ομάδες που ανήκουν τα επιμέρους άτομα σαν κοινωνικές υπο-ολότητες, λειτουργεί σαν μια διαρκής υπενθύμιση ότι οι καταπιεσμένοι βρίσκονται σε υποτελή θέση όχι λόγω των ατομικών επιλογών τους, αλλά επειδή έτυχε να γεννηθούν προλετάριοι και όχι μπουρζουάδες. Όχι λόγω της πορείας τους, αλλά εξαιτίας της αφετηρίας τους. Εξαιτίας δηλαδή της κοινωνικής θέσης που έτυχε να κατέχουν τη στιγμή της γέννησης τους κι όχι επειδή υπολείπονται σε ατομικά χαρίσματα ή σε αρετές του χαρακτήρα. Είναι αυτή η δομική αντινομία μιας κοινωνίας που μόνο κατ’ όνομα αποθεώνει το άτομο, αλλά στην πράξη καταστέλλει την ατομικότητα και λειτουργεί στην βάση αυθαίρετων ομαδοποιήσεων και ιεραρχήσεων, που δεν επιτρέπει στην εκάστοτε θεσμισμένη εξουσία να απαλλαγεί μία και καλή από την ενοχλητική παρουσία των αντιφρονούντων που κάθε τόσο επιχειρούν να αναζωπυρώσουν με τον λόγο και τις θεωρίες τους τις φωτιές της κοινωνικής εξέγερσης.

Είναι άραγε αυτό που εννοούσε ο Μάρτιν Μπούμπερ, όταν μίλαγε για τις απελευθερωτικές «τάσεις» που υποβόσκουν μέσα στο άδειο κέλυφος της καπιταλιστικής κοινωνίας; Σίγουρα, για να μην καταχωρηθούμε κι επίσημα σαν οπαδοί ενός ουτοπικού, με την κακή έννοια, σοσιαλισμού, που δεν αναδύθηκε παρά μόνο σαν το αποκύημα της φαντασίας ενός αιωνίως δυσαρεστημένου διανοουμένου, ή ενός αφελούς και ρομαντικού οραματιστή, θα πρέπει να καταδείξουμε ότι το σημείο από το οποίο εκκινεί η ανάλυση μας είναι ο σύγχρονος άνθρωπος και η κοινωνική κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει, οι ανάγκες και οι επιθυμίες του, όπως αυτές διαμορφώνονται στις μέρες μας. Και θα πρέπει να αποδείξουμε ότι αυτό που προτείνουμε μέσα από τις θεωρίες μας, με κάποιον τρόπο ήδη υπάρχει ακόμη και στην αλλοτριωμένη καπιταλιστική κοινωνία του σήμερα. Φυσικά, εδώ δεν αναφέρομαι στην μαρξιστική νομοτέλεια, που προετοιμάζει καταστάσεις ερήμην της βούλησης των ανθρώπων και, με την έννοια των αντικειμενικών συνθηκών, δεν περιγράφει απλώς ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο εκδηλώνεται η δράση των κοινωνικών aυποκειμένων, αλλά ένα απροσπέλαστο υλικό όριο, έναν πρωτογενή παράγοντα που επιβάλλει την κυριαρχία του και προκαθορίζει σε όλα το περιεχόμενο της ανθρώπινης δραστηριότητας, χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα μιας παρέκκλισης ή μιας αμφίδρομης επιρροής. Αναφέρομαι πιο πολύ στις εκτεταμένες αντιστάσεις που παράγονται από τις αντιφάσεις και την συγκέντρωση δύναμης σε μια ετερόνομη κοινωνική ολότητα. Είναι αυτή η βίαιη συνειδητοποίηση των υλικών συμφερόντων των εξαρτημένων κοινωνικών στρωμάτων και η διάθεση που επιδεικνύουν οι προλετάριοι για έμπρακτη εναντίωση στις θεσμοποιημένες εξουσίες, που προδίνουν και μια λανθάνουσα τάση για την εξάλειψη της κυριαρχίας που αναπαράγεται από την ανισόμετρη κατανομή όλων των μορφών της δύναμης, μέσω της οικοδόμησης ενός αυτόνομου παραδείγματος κοινωνικής συμβίωσης. Μιας αυτόνομης κοινωνικής ολότητας που θα ενσαρκώνει στις δομές, αλλά και στην καθημερινή πρακτική της αυτοθέσμισης της, όλες εκείνες τις αρχές τις οποίες απαρνιέται και καταπατά η ετερόνομη καπιταλιστική κοινωνία.

Όπως αναφέρω και σε ένα σημείο του βιβλίου: «…θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι η ροπή προς την κοινωνική απελευθέρωση δεν εκδηλώνεται κατ’ ανάγκη με θετικό τρόπο, με την έννοια του συνειδητού προσανατολισμού του κοινωνικού υποκειμένου προς την αναρχία και τον κομμουνισμό, αλλά εκφράζεται περισσότερο με αρνητικούς όρους. Πρωτίστως σαν ρήξη με αυτό που υπάρχει και σαν δυνατότητα για την αυτοθέσμιση της κοινωνίας που διαφαίνεται στην μορφή και το περιεχόμενο των μέσων πάλης που είναι υποχρεωμένο να επιστρατεύσει το προλεταριάτο ως κοινωνική υπο-ολότητα για να διασφαλίσει την αναπαραγωγή του μέσα σε ένα εχθρικό, για τις δικές του δυνάμεις, κοινωνικό περιβάλλον» [Π. Δράκος, Ενάντια στο Κράτος (Ναυτίλος), σελ. 33]. Από αυτή την άποψη, η απελευθερωτική θεωρία συνιστά και η ίδια μέρος της κοινωνικής πάλης, αφού είναι ακριβώς το ερμηνευτικό σχήμα και η κοσμοθεωρία μέσα από την οποία αντιλαμβανόμαστε την κοινωνική πραγματικότητα, τα οποία καλλιεργούν όχι μόνο τη διάθεση και το μαχητικό πνεύμα που είναι αναγκαίο για την όξυνση του κοινωνικού ανταγωνισμού, αλλά, σε μεγάλο βαθμό, ορίζουν και τα διακυβεύματα, δηλαδή το περιεχόμενο του. Έτσι, άποψη μου είναι πως η αναλυτική αξία μιας θεωρίας μπορεί να κριθεί τόσο από την ικανότητα της να προβλέπει και να σκιαγραφεί τις γενικές «αντικειμενικές» τάσεις του υπό εξέταση συστήματος, όσο και από τη δυνατότητα της να επενεργεί πάνω στις υποκειμενικές συνθήκες κινητοποιώντας εκείνα τα τμήματα της ετερόνομης κοινωνικής ολότητας των οποίων τις επιθυμίες και τα συμφέροντα εκφράζει και υπερασπίζεται. Αν αυτά τα συμφέροντα εξυπηρετούνται καλύτερα και πιο αποτελεσματικά μέσα από την υιοθέτηση μιας γραμμής σύγκρουσης με τις ελίτ, ή αν είναι προτιμότερη μια στρατηγική «εγκάρδιας συνεννόησης» ανάμεσα στην υποτάξη και στα προνομιούχα κοινωνικά στρώματα, δεν συνιστά απλώς ζήτημα διαφορετικής τακτικής, που αποβλέπει ωστόσο στην εκπλήρωση του ίδιου απώτερου σκοπού. Ούτε είναι απλώς σύμπτωμα μιας ενιαίας συλλογικής επιθυμίας, που όμως βιώνεται κάθε φορά με έναν διαφορετικό βαθμό έντασης από τους κάτω.

Αντίθετα, η επιλογή του μέσου βρίσκεται κάθε φορά σε άμεση συνάρτηση με τον καθορισμό του σκοπού κι επενεργεί στην διαμόρφωση του εύρους και της ποιότητας των επιθυμιών των εξαρτημένων κοινωνικών στρωμάτων. Για να το πούμε διαφορετικά, είναι ο βαθμός της δύναμης που επιδιώκουν οι προλετάριοι να συγκεντρώσουν στα χέρια τους, που θα καθορίσει με τη σειρά του τον βαθμό κατά τον οποίο θα μπορέσουν να αυτονομηθούν από τα προνομιούχα στρώματα και τις ελίτ που τους διαφεντεύουν. Η περίπτωση της ανέλπιστης επιτυχίας που γνώρισε ο Μπέρνυ Σάντερς, ένας σοσιαλδημοκράτης υποψήφιος στην καρδιά του καπιταλιστικού κτήνους, και μέσα σε μια ιστορική συγκυρία όπου το σύστημα της οικονομίας της αγοράς φαίνεται ότι βρίσκεται στο απόγειο της δύναμης του στις Ηνωμένες Πολιτείες, δείχνει ότι το ζητούμενο για τα λαϊκά στρώματα είναι διαχρονικό και δεν έχει αλλάξει. Και πώς θα μπορούσε άλλωστε; Η ελεύθερη και διαρκής πρόσβαση του κάθε ανθρώπου στην μόρφωση, στην ιατρική περίθαλψη, στη στέγαση και σ’ ένα καλό επίπεδο ζωής, είναι πρωτογενείς φυσικές ανάγκες που αποτελούν το αναγκαίο υπόβαθρο για την ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του καθενός από εμάς, την οποία οι αναρχικοί ευαγγελίζονται κι επιδιώκουν από την εποχή του Μπακούνιν. Αποκλείοντας όμως την μέθοδο της άμεσης δράσης, που ουσιαστικά απορρέει από την τάση της προλεταριακής υποτάξης να αυτό-οργανώνεται και να επαφίεται αποκλειστικά στα δικά της μέσα και για δικό της λογαριασμό – η λεγόμενη αυτοτέλεια μέσων και σκοπών – ο ρεφορμισμός και η προσφυγή στη συνήθεια της εξουσίας βάζουν ταβάνι στις επιθυμίες μας και περιορίζουν τόσο το εύρος, όσο και την ένταση τους.         
 
Και η περίπτωση της ανόδου του Τραμπ στην εξουσία, δείχνει επίσης πως αν οι ανησυχίες και οι προβληματισμοί των προλετάριων δεν βρουν δημιουργική διέξοδο σε ένα εναλλακτικό φαντασιακό που να έλκει τις βασικές αρχές και τον αξιακό του κώδικα από την ουμανιστική παράδοση της αυτονομίας, τότε δεν είναι διόλου απίθανο ότι θα εξακολουθήσουν να στρέφονται προς αμφιλεγόμενες προσωπικότητες που θα τους υπόσχονται μέτρα για την προστασία ή την ισχυροποίηση της θέσης τους, απέναντι σε εκείνες τις ομάδες που το σύστημα της οικονομίας της αγοράς τις καταδικάζει να ενυπάρχουν σε έναν διαρκή και αδιάληπτο αγώνα ζωής ή θανάτου αναμεταξύ τους. Από αυτή την άποψη, δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι ο μεταμοντέρνος φασισμός του Τραμπ έχει ρίζες στα εργαζόμενα στρώματα, τόσο όσο και ο «δημοκρατικός σοσιαλισμός» που υποτίθεται ότι εκπροσωπούσε ο Σάντερς. Η διαφορά είναι ότι ο Τραμπ απευθύνεται σε μια συγκεκριμένη μερίδα των εργαζόμενων τάξεων, την οποία διατείνεται ότι θα προστατέψει από την επέλαση ανταγωνιστικών ομάδων που συνυπάρχουν με τους λευκούς προλετάριους στον πάτο της ταξικής ιεραρχίας κι από κοινωνικές μεταβολές που απειλούν να τους καταβαραθρώσουν ακόμα περισσότερο στην κοινωνική διαστρωμάτωση. Δεν είναι μόνο ότι ο Τραμπ καλλιεργεί την «μισαλλοδοξία», όπως γενικά και αόριστα του καταλογίζουν οι αριστεροί και οι φιλελεύθεροι επικριτές του, ωσάν οι δομικοί ανταγωνισμοί που παράγονται μέσα στο σύστημα της οικονομίας της αγοράς να μην είναι πραγματικοί. Είναι ακόμη ότι η ιεραρχική κοινωνία της θεσμισμένης ετερονομίας διασφαλίζει την ομαλή αναπαραγωγή της ακριβώς μέσα από την εντατικοποίηση και την εμβάθυνση των υφιστάμενων κοινωνικών διαιρέσεων και τον περαιτέρω τεμαχισμό των βασικών αντιμαχόμενων κοινωνικών μονάδων σε εχθρικά κι ανταγωνιστικά μεταξύ τους υποσύνολα. Θα έλεγε κανείς πως σωστά ο Τόμας Χομπς θεωρείται ο πατέρας του σύγχρονου φιλελευθερισμού, μιας και ο πόλεμος όλων εναντίον όλων φαίνεται ότι είναι το φυσικό επακόλουθο της επέκτασης των ετερόνομων θεσμών του συστήματος της οικονομίας της αγοράς και της αντιπροσωπευτικής «δημοκρατίας» σε οικουμενική κλίμακα.

Απομένει να δούμε αν οι ακροδεξιοί εννοούν αυτά που λένε κι αν κάποια από τα οπισθοδρομικά στοιχεία που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμα τους, θα επιφέρουν εντάσεις και ρήξεις στο εσωτερικό των ελίτ, τις οποίες ένα συμπαγές και καλά οργανωμένο ελευθεριακό κίνημα θα μπορούσε να πολλαπλασιάσει με τη δράση του και να τις εκμεταλλευτεί. Από την άλλη, Αριστερά και Δεξιά είναι έννοιες που σε ένα παγκοσμιοποιημένο πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον χάνουν όλο και περισσότερο τη σημασία τους και απονοηματοδοτούνται, εφόσον παύουν να εκφράζουν δύο διαφορετικούς τρόπους διαχείρισης του συστήματος της διεθνοποιημένης οικονομίας της αγοράς. Η πραγματική αντιπολίτευση στην περίοδο της νεοφιλελεύθερης νεωτερικότητας που διανύουμε εγκαταλείπει σιγά, σιγά τα ανακτοβούλια της εξουσίας και εγκαθίσταται όλο και πιο μόνιμα στους δρόμους και τις πλατείες των καπιταλιστικών μητροπόλεων. Το Κράτος βρίσκεται πια σε ευθεία αντιπαράθεση με την κοινωνία και είναι μέσα στο πλαίσιο αυτής της ιστορικής συγκυρίας που το αναρχικό κίνημα αναδεικνύεται εκ νέου σε βασικό υπερασπιστή και σε πολιτικό φορέα αντίστασης και αντεπίθεσης των πάσης φύσεως καταπιεσμένων. Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε πως η αναρχική κοινωνία για να λειτουργήσει δεν έχει ανάγκη από ανθρώπους που είναι έμφυτα καλοί. Χρειάζεται μόνο ανθρώπους που δεν είναι από τη φύση τους κακοί.   

Related Link: https://antisystemic.wordpress.com/2016/12/05/αυτονομία-μια-δομικ...949;/

This page has not been translated into Esperanto yet.

This page can be viewed in
English Italiano Deutsch
© 2005-2024 Anarkismo.net. Unless otherwise stated by the author, all content is free for non-commercial reuse, reprint, and rebroadcast, on the net and elsewhere. Opinions are those of the contributors and are not necessarily endorsed by Anarkismo.net. [ Disclaimer | Privacy ]