user preferences

Επιτήρηση και Φυλάκιση

category Ελλάδα / Τουρκία / Κύπρος | Καταστολή / Φυλακές | Γνώμη / Ανάλυση author Saturday March 29, 2014 19:36author by Dmitri (republishing) Report this post to the editors

Η σύντομη ιστορία της πειθαρχίας

Επιτήρηση και Φυλάκιση. Η σύντομη ιστορία της πειθαρχίας
Εισήγηση για τον κύκλο προβολών στο κοινωνικό κέντρο Πάτρας
image110.jpg

"Ένας αρχαιολογικός χώρος και ένας χώρος περιπάτου, στην ουσία έχει παραδοθεί στο παραεμπόριο και από αυτό έχει παραδοθεί στην παράνομη μετανάστευση και στη φοροδιαφυγή. Χρειάζεται άμεσα αυτό το φαινόμενο να τερματιστεί. Να υπάρχει ουσιαστική χωροθέτηση και πάταξη του παραεμπορίου. Καθετί άλλο δυστυχώς όχι απλώς δεν βοηθά αλλά επισημοποιεί την παρανομία." Άρης Σπηλιωτόπουλος ( Υποψήφιος δήμαρχος Αθηναίων) 2/3/2014

Λίγη ιστορία για την Ελλάδα Την τελευταία δεκαετία οι έγκλειστοι σε φυλακές της Ελλάδας αυξάνονται κατά 50%. Η διαρκής κινητοποίηση των κρατούμενων με στόχο την ικανοποίηση εύλογων αιτημάτων όπως η αύξηση των αδειών, η μείωση των ποινών, η μείωση των πειθαρχικών ποινών κατά την κράτηση, η επαρκής νοσηλεία κ.ά κρίνεται υπερβολική και παράλογη και δημοσιεύεται ως ‘’πρόβλημα υπερπληθώρας κρατουμένων’’. Ακολουθεί η εφαρμογή της κοινωνικής μηχανικής, με την ανακοίνωση της κατασκευής νέων κτιρίων το 2008.Καθώς αυτά κατασκευάζονται, η αναμέτρηση των εξεγερμένων με τις κυβερνήσεις προκαλεί τελικά μια αλυσίδα αντιδραστικών μέτρων. Στα καταδικαστικά για τις εξεγέρσεις μέτρα, συμπεριλαμβάνεται η μείωση των αδειών των κρατουμένων κατά το μισό (κατά το 2013) και στα προσφάτως ανακοινωθέντα μέτρα, περί φυλακών υψίστης ασφαλείας (τύπου-Γ). Οι φυλακές τύπου-Γ προορίζονται για τους πολιτικούς κρατούμενους και όσους θεωρούνται "επικίνδυνοι για την κοινωνία".

Ας μεταφερθούμε λίγο πίσω στο χρόνο .Το 1990 η κυβέρνηση Μητσοτάκη προσπαθεί να πλέξει ένα σύνολο διατάξεων που ονομάζεται δεύτερος ( μετά το 1978) «αντιτρομοκρατικός» νόμος «για την προστασία της κοινωνίας από το οργανωμένο έγκλημα», και κάνει το πρώτο μεταπολιτευτικό μεγάλο ‘’άνοιγμα’’, για την καθιέρωση του νέου εσωτερικού εχθρού, μετά τη διάβρωση του παλαιού δαίμονα με το παρατσούκλι: ‘’Κομμουνιστικός κίνδυνος’’. Το 1992 η Ελλάδα υπογράφει τη Συμφωνία του Σένγκεν και δεσμεύεται να διατυπώσει στο εσωτερικό της το νέο στερεότυπο, του ‘’Μετανάστη εγκληματία’’. Εκείνη την περίοδο τα ΜΜΕ καθιερώνουν μία νέα λέξη στο καθημερινό υβρεολόγιο: τη λέξη ‘’Αλβανός’’, και δαιμονοποιούν το πιο υποτιμημένο τμήμα του εργατικού δυναμικού. Παράλληλα, με περίσσεια ευλάβεια, εγκληματοποιείται το πιο ευάλωτο κομμάτι της κοινωνίας, με την επινόηση διαφόρων ειδών πολέμων όπως ο ‘’πόλεμος κατά των ναρκωτικών’’, ο ‘’πόλεμος κατά της πορνείας’’, ο ‘’πόλεμος κατά του εγκλήματος’’. Δεν εγείρεται πλέον το παραδοσιακό εθνοτικό μίσος, αλλά τα αντανακλαστικά απέναντι στον κίνδυνο τόσο της σωματικής ασφάλειας, όσο και της ασφάλειας της ιδιοκτησίας .Το κράτος ανακηρύσσεται προστάτης της ατομικής ασφάλειας στην καθημερινή πρακτική. Διαχωρίζεται έτσι ο πληθυσμός σε ‘’καλούς και κακούς’’. Στην κατηγορία των «κακών» ανήκουν όλο και περισσότεροι.

Το 2012 καταμετρούνται και χαρακτηρίζονται λαθραίοι 76.878 άνθρωποι. Η Συμφωνία του Σένγκεν εφαρμόζεται κατά γράμμα. Δεκάδες χώροι κράτησης μεταναστών λειτουργούν τόσο στα σύνορα όσο και στο εσωτερικό των πόλεων και στην ύπαιθρο. Είναι από κρατητήρια των Α.Τ μέχρι κτίρια του στρατού ή ειδικά διαμορφωμένες φυλακές μεταναστών. Ενεργοποιείται το λαϊκιστικό ρητορικό οπλοστάσιο των πιο σαχλών κολαούζων του κράτους. Διαφημίζεται η ανάγκη για αστυνόμευση, συνήθως μέσω αισχρής επίκλησης στο συναίσθημα (ως παράδειγμα υποτιθέμενου θύματος μπαίνει το παιδί, ο ηλικιωμένος, ο οικογενειάρχης κλπ). Ενώ φτωχοποιείται μεγάλο μέρος του «ντόπιου» πληθυσμού, εμφανίζεται ένα ακόμα πιο χαμηλό σκαλοπάτι στον κοινωνικό πάτο και μια προσφυγική προλεταριακή ρεζέρβα, απόλυτα απαξιωμένη και κλεισμένη σε κάγκελα.

Λίγη ιστορία για τη φυλάκιση

Παρόλο που οι πρακτικές επιτήρησης και φυλάκισης είναι πλέον παγκόσμια διαδεδομένες ως οι μοναδικές πρακτικές, ως τακτικές αποτελούν ένα πολύ σύντομο, αλλά σημαντικό κομμάτι στη μακρά ιστορία της τιμωρίας. Σύντομο γιατί δεν ξεπερνούν τα 200 χρόνια, και σημαντικό γιατί για πρώτη φορά στην ιστορία βλέπουμε να αντανακλάται η δομή ολόκληρης της κοινωνίας στις ίδιες τις τιμωρητικές της πρακτικές. Αυτή η παρατήρηση προκύπτει από τις ιστορικοκοινωνικές μελέτες του Μ. Φουκώ, ο οποίος υποστηρίζει ότι η τιμωρία και η φυλακή δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται απλά ως κατασταλτικοί μηχανισμοί, αλλά ως περίπλοκες κοινωνικές λειτουργίες. Για να κατανοήσουμε αυτή την αντιστοιχία θα πρέπει να ανατρέξουμε στην ιστορία της καταστολής, όπως την θέτει ο Φουκώ, και να εξετάσουμε τη σχέση των θεσμών με την παρανομία όπως αυτή εντυπώνεται στο ανθρώπινο σώμα και το κοινωνικό σύνολο.

Κατά τη διάρκεια της μοναρχίας, ένας από τους τρόπος ανάδειξης της υπεροχής του βασιλιά ήταν το τελετουργικό του βασανιστηρίου. Εδώ δεν τίθεται ακόμα θέμα αντιμετώπισης του εγκλήματος, αλλά χρησιμοποίησης της παράνομης πράξης ως αδυναμία του υπηκόου απέναντι στο πρόσωπο που συγκεντρώνει την εξουσία, τον βασιλιά. Το βασανιστήριο αποτελεί ένα πολιτικό τελετουργικό, όπου ο παραβάτης έπρεπε να τιμωρηθεί δημόσια και απέναντι στον κυρίαρχο, έτσι ώστε η συντριβή του να φανεί ως θριαμβευτική νίκη της εξουσίας απέναντι στον παράνομο. Το σώμα του παραβάτη αναγκάζεται να φέρει πάνω του την τιμωρία μέσω του πόνου, αλλά η άσκηση αυτού του πόνου δεν θα εξαρτηθεί από τον βασιλιά, αλλά από στους θεατές, οι οποίοι αλληλεπιδρούν με την πράξη της τιμωρίας. Ο όχλος μπορεί με τον ίδιο τρόπο να επιβραβεύσει την τιμωρία και να καταδικάσει το έγκλημα και την παρανομία, αλλά και να εκδικηθεί, αν η εκτέλεση θεωρηθεί άδικη. Έτσι, πέρα από το γεγονός ότι ο σκοπός της τιμωρίας σε αυτή την περίπτωση δεν είναι η αντιμετώπιση του εγκλήματος αλλά η εξάπλωση του φόβητρου απέναντι στην εξουσία, η κάθε εξουσία που το ασκεί εδώ κινδυνεύει να ανατραπεί και να ανασυσταθεί.

Την εποχή της αστικοποίησης και της εκβιομηχάνισης κατέστη αναγκαία μια νέα πειθαρχία, και συνάμα, η εγκληματοποίηση ευρύτερων τμημάτων της κοινωνίας. Ο εξορθολογισμός της παραγωγής και της διοίκησης, σε συνδυασμό με την επιρροή των ουμανιστών φιλοσόφων προέτρεπε σε νέες μορφές μαζικής αντιμετώπισης της παραβατικότητας. Οι ουμανιστές μεταρρυθμιστές, αντιπαραβάλλοντας τη νέα ιδέα των αστικών θεσμών στην παλαιότερη υπερεξουσία του ηγεμόνα, πολέμησαν τις προηγούμενες τιμωρητικές πρακτικές χαρακτηρίζοντάς τις ως υπερβολικά δαπανηρές και βίαιες αλλά και ανίκανες να υποτάξουν την παρανομία, η οποία στην πραγματικότητα ήταν ανεκτή. Έχουμε, σύμφωνα με τον Φουκώ, μια νέα οικονομία συνέχειας και μονιμότητας η οποία έρχεται να αντικαταστήσει μια παλαιότερη σπατάλης και υπερβολής. Η θεωρητική βάση αυτής της νέας οικονομίας είναι το γνωστό «Κοινωνικό Συμβόλαιο» και θύμα, αλλά και τιμωρός του εγκλήματος είναι τώρα η ίδια η κοινωνία. Η ιδέα του εγκλήματος δεν είναι πια γοητευτική και ριψοκίνδυνη, αλλά αποτελεί μειονέκτημα της ορθής κοινωνικής λειτουργίας. Εδώ αυτό που πλήγεται με το έγκλημα αλλά και προτάσσεται διαρκώς ως δεσμός κοινωνικής συνοχής, είναι το «ανθρώπινο στοιχείο». Η τιμωρία δεν είναι οδυνηρή, αλλά κυριαρχεί περισσότερο με την ιδέα ενός πόνου που δεν βλέπουμε και για τον ίδιο λόγο δεν είναι πλέον παραδειγματική: κάθε έγκλημα τιμωρείται.

Για αυτούς τους λόγους οι μεταρρυθμιστές θεωρούσαν ιδανική μορφή τιμωρίας τα δημόσια έργα. Ο εγκληματίας με αυτόν τον τρόπο τιμωρείται από την κοινωνία συνεισφέροντας σε αυτή μέσω της εργασίας του και το γεγονός ότι εγκλιμάτισε είναι ορατό σε όλη την υπόλοιπη τη χώρα. Όσο υπάρχουν θέσεις εργασίας θα υπάρχουν και παραβάτες που τιμωρούνται και το αντίστροφο, και με αυτόν τον τρόπο η εξουσία δηλώνει ότι κάθε έγκλημα τιμωρείται, οπότε όλοι θα πρέπει να υπακούνε στους κανόνες. Εδώ τιμωρείται ο παραβάτης, αλλά η τιμωρία δεν εγγράφεται τόσο στο σώμα του, όσο στο πνεύμα όλης της υπόλοιπης κοινωνίας.

Στις «καινοτομίες» αυτής της εποχής, βλέπουμε να προεικονίζονται οι στρατηγικές καθυπόταξης και επιτήρησης που κυριαρχούν σήμερα. Η διαφορά όμως είναι πως το αναπτυσσόμενο αστικό κράτος του διαφωτισμού επιλέγει σαν τιμωρητική του πρακτική τα καταναγκαστικά έργα, ενώ η εξέλιξή του, οι σημερινοί καπιταλιστικοί θεσμοί, επιλέγουν να εγκλείουν και να απομονώνουν τα «προβληματικά» κομμάτια της κοινωνίας. Γιατί όμως επιλέχθηκε η κράτηση ως η κατεξοχήν μορφή τιμωρίας;

Η επινόηση σωφρονιστηρίων με φυλακισμένους-εργαζόμενους δεν αποτελεί μόνο πολιτικο-κοινωνική επιταγή, αλλά και οικονομική επιταγή. Οι φυλακισμένοι εργάζονται όσο χρειάζεται να παραχθούν εργάτες. Σήμερα το κράτος χειρίζεται αλλιώς το θέμα της εργασίας, όπως και της τιμωρίας και της απομόνωσης. Σήμερα η πειθαρχία και η παραγωγή ενός «πειθήνιου σώματος» είναι πιο σημαντική από την παραγωγή ενός «χρήσιμου» σώματος. Η τιμωρία θα λαμβάνει χώρα μυστικά και ο ρόλος της δεν θα είναι παρά να μετασχηματίζει το πλήθος σε πειθαρχημένα άτομα. Ο σημερινός τύπος τιμωρίας, ο εγκλεισμός, έχει τις ρίζες του στις «καινοτομίες» των άγγλων μεταρρυθμιστών οι οποίοι, πιστοί στη νέα προτεσταντική ηθική, θα μετασχηματίσουν την τιμωρία από δημόσια και παραδειγματική σε μια κρυφή πράξη μεταμέλειας. Αυτός ο μετασχηματισμός της τιμωρητικής πρακτικής είναι πολύ σημαντικός γιατί έρχεται παράλληλα με την εποχή της θεμελίωσης του καπιταλισμού και θέτει τις βάσεις αυτού που ζούμε σήμερα. Από την «καινοτομία» του εγκλεισμού και ύστερα βλέπουμε τα δομικά χαρακτηριστικά τιμωρίας και κοινωνικής ζωής όλο και περισσότερο να ταυτίζονται: έλεγχος, επιτήρηση, μυστικότητα, «σχετική αυτονομία»: Στη νέα εποχή της κοινωνικοποίησης που διανύουμε, η εξατομικευμένη τιμωρία με χρήση εργαλείων έχει δώσει τη θέση της στο εξορθολογισμένο μοντέλο μαζικού εγκλεισμού. Ο εγκλεισμός, αντί για τα εργαλεία των βασανιστηρίων, χρησιμοποιεί αρχιτεκτονικές κατασκευές και νόμους. Τα άτομα -στη φυλακή αλλά και στην κοινωνία- οργανώνονται σε συγκεκριμένους χώρους όπου και επιτηρούνται. Ο εκάστοτε χώρος μπορεί να λέγεται ψυχιατρείο, σχολείο, στρατόπεδο συγκέντρωσης, ή όποιο «δημόσιο» κτίριο. Σκοπός δεν είναι ποιός και γιατί θα περιοριστεί και θα εγκλειστεί, αλλά η εξουσία να είναι παντού ορατή ως φόβητρο, αλλά και παράλληλα να καθίσταται περιττή όσο το δυνατόν η άσκησή της. Ο «κρατούμενος» υποτάσσεται σε μια εξουσία που βρίσκεται πλέον γύρω του χωρίς βία, αλλά επειδή η ζωή του έχει συνηθίσει να υπακούει σε μια εσωτερικευμένη πλέον σχέση επιτήρησης.

Για την ιστορία μας, εντός και εκτός των τειχών

Τα σύρματα, τα κάγκελα, ο πανοπτικός έλεγχος, οι κάμερες, η καθολική επιτήρηση, δεν είναι αναγκαία κακά. Είναι αποτελέσματα πολιτικής απόφασης. Τα λογικοφανή επιχειρήματα για τη μείωση της εγκληματικότητας προσκρούουν στην απλή χρήση της κοινής λογικής. Για κάθε άνθρωπο που φυλακίζεται μένει μια κενή θέση εργασίας στα "παράνομα επαγγέλματα" (το 1/3 των έγκλειστων αντιμετωπίζουν ποινές του νόμου των ναρκωτικών). Το κράτος εξαγγέλλει την επιβολή λιτότητας ταυτόχρονα με την αύξηση της δυναμικότητας των φυλακών. Έχει με αυτόν τον τρόπο, εκ των πραγμάτων προβλέψει και εκτιμήσει την παράνομη οικονομική δραστηριότητα. Μια αέναη ακολουθία "παρανομίας", πετά ένα κομμάτι του πλεονάζοντος εργατικού δυναμικού, στα κελιά του υποτιθέμενου σωφρονισμού.

Ας μην διατηρούμε αυταπάτες. Το κράτος προδικάζει τις λεγόμενες «εγκληματικές πράξεις», ελέγχοντας το πλεονασματικό ανθρώπινο δυναμικό με την κτηνώδη αυτοματοποιημένη λειτουργία της μηχανής. Κατά τον 18ο αιώνα, το χάσμα μεταξύ φτωχών και πλούσιων ήταν τόσο βαθύ, που ο ληστής πολλές φορές ήταν ήρωας κατά του καθεστώτος. Σήμερα η εξουσία κάνει ακόμα πιο διακριτό το ρόλο της καθιστώντας τον παράνομο εχθρό όλης της κοινωνίας. ‘Οποιος απεκδύεται το πέπλο της νομιμοφροσύνης κατατάσσεται στους εχθρούς.

Λίγα λόγια για τον κινηματογράφο και την ιστορία

Ο κινηματογράφος είναι φορέας της εποχής που τον παράγει και αυτό τον κάνει ντοκουμέντο της. Πίσω από την ματιά του δημιουργού, τις δυνατότητες της τεχνολογίας και την επιρροή της κυρίαρχης κουλτούρας κρύβεται ένας πλούτος πληροφοριών. Οι ταινιες αποκαλύπτουν μέσω των αισθητικών επιλογων, της γλώσσας και των ιδεών που διαπραγματεύονται, το ιστορικό υπόβαθρο τους.
Ο δεύτερος κύκλος προβολών στο Κοινωνικό Κέντρο Πάτρας περιλαμβάνει ταινίες που "βλέπουν" το ζήτημα του εγκλεισμού από διαφορετικές σκοπιές, ενώ προέρχονται από διαφορετικές χώρες και περιόδους. Σας καλούμε να τις παρακολουθήσουμε μαζί και να συζητήσουμε ενδεχομένως για την ιστορία του εγκλεισμού με αφορμή την κινηματογραφική αναπαράσταση του.

Related Link: http://eleftheriaki.gr/index.php/2013-02-02-11-44-46/9-analiseis/48-proboles-fylakes.html
This page can be viewed in
English Italiano Deutsch
© 2005-2024 Anarkismo.net. Unless otherwise stated by the author, all content is free for non-commercial reuse, reprint, and rebroadcast, on the net and elsewhere. Opinions are those of the contributors and are not necessarily endorsed by Anarkismo.net. [ Disclaimer | Privacy ]