Το Νόημα του Αναρχισμού

Διεθνή | Αναρχικό κίνημα | Γνώμη / Ανάλυση Thursday May 16, 2013 22:24 by Lucien van der Walt - Michael Schmidt

Συζητώντας τη βιβλιογραφία* - Μέρος 5ο

Το Νόημα του Αναρχισμού: Συζητώντας τη βιβλιογραφία* - Ελληνική μετάφραση του Πρώτου Κεφαλαίου του βιβλίου των Lucien van der Walt και Michael Schmidt “Black Flame – The Revolutionary Class Politics of Anarchism and Syndicalism”

* Αποσπάσματα από το δίτομο έργο «Μαύρη Φλόγα» (υπό έκδοση). Mετάφραση, επιμέλεια: Κωστής

Σημειώσεις:

2. R. Kedward, The Anarchists: The Men Who Shocked an Era (London: Library of the Twentieth Century, 1971), 120.
3."N. evildoer ... destroyer, nihilist, anarchist... pyromaniac ... ruffian ... knave ... murderer*; R. A. Dutch, Rogefs Thesaurus of English Words and Phrases, rev. ed. (London: Longmans, Green and Co., 1962), 598.
4. Kedward, The Anarchists, 5-6.
5. C. Jacker, The Black Flag of Anarchy: Antistatism in the United States (New York: Charles Scribners Sons, 1968), 1-2.
6. R. Hoffman, introduction to Anarchism, ed. R. Hoffman (New York: Atherton Press, 1970), 2,9,10.
7. Statz, introduction, xi-xii, xiii.
8. Perlin, Contemporary Anarchism, 109.
9. Οι ρίζες του αποκαλούμενου «αναρχοκαπιταλισμού» βρίσκονται στην αυστριακή σχολή της νεοκλασικής οικονομίας, που είχε δεχτεί μεγάλη επιρροή από τον Λούντβιχ φον Μίζες. Ο Ρόθμπαρντ αποκαλούσε τον Μίζες «κατ' εξοχήν θεωρητικό της εποχής μας», νικητή σε πολλές μάχες «στο όνομα των ελεύθερων αγορών και του υγειούς χρήματος», συγγραφέα «των σημαντικότερων θεωρητικών κριτικών που έχουν ασκηθεί ποτέ στο σοσιαλισμό», φλογερό αντίπαλο των επαναστατικών αγώνων της Αυστρίας στα τέλη της δεκαετίας του 1910, μέντορα του φιλελεύθερου Φρίντριχ φον Χάγιεκ και μεγάλο εισηγητή της ιδέας ότι οι παροχές κρατικής πρόνοιας και ο περιορισμός της αγοράς οδηγούν αναπόφευκτα σε δικτατορίες· βλ. M. Rothbard, Ludwig von Mises: Scholar, Creator, Hero (Auburn, AL: Ludwig von Mises Institute, 1988), προσβάσιμο από http://www.mises.org/rothbard/scholarhero.pdf (διαθέσιμο από 30/6/2006), 4, 7,19,23-24,27-31,46-47. Ενδεικτική του καπιταλιστικού εξτρεμισμού του Ρόθμπαρντ είναι επίσης η κριτική του στον Μίλτον Φρίντμαν, ίσως τον σημαντικότερο υπέρμαχο του νεοφιλελευθερισμού. Ο Ρόθμπαρντ θεωρούσε ότι ο Φρίντμαν είναι υπέρμετρα εξισωτικός, διότι θεωρούσε πως το κράτος πρέπει να εισπράττει φόρους εισοδήματος, να παρέχει ένα μίνιμουμ σύστημα πρόνοιας (συμπεριλαμβάνοντας την πρόνοια προς τους ανάπηρους), να διατηρεί τον δημόσιο χαρακτήρα των σχολείων και των πάρκων και να παρεμποδίζει τα επιχειρηματικά μονοπώλια. Βλ. M. Rothbard, "Milton Friedman Unravelled," Journal of Libertarian Studies 16, no. 4 (2002): 37-54 (πρωτότυπη έκδοση 1971).
10. Fleming, The Anarchist Way to Socialism, 19.
11. ό.π.., 17.
12. ό.π., 19.
13. Eltzbacher, Anarchism, 7.
14. Αυτός ο όρος χρησιμοποιείται από παλιά σε έργα όπως το E. A. Vizetelly, The Anarchists: Their Faith and Their Record (Edinburgh: Turnbull and Spears Printers, 1911).
15. Βλ. Eltzbacher, Anarchism, 184-96.
16. Βλ. W. Godwin, Enquiry concerning Political Justice, with Selections from Godwins Other Writings, ed. and abridged K. Cordell Carter (1798; repr., London: Clarendon Press, 1971). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο Γκόντγουιν αναθεώρησε αυτό το έργο αρκετές φορές – το 1793, το 1796, και το 1798 – και το παρόν κείμενο βασίζεται στην τρίτη έκδοση. Ο πρόλογος του εκδότη σ' αυτόν τον τόμο είναι χρήσιμος, αλλά η ανάλυση του Τζον Κλαρκ για τον Γκόντουιν είναι ανεκτίμητη· βλ. J. P. Clark, The Philosophical Anarchism of William Godwin (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1977). Στο τρίτο κεφάλαιο του Eltzbacher, Anarchism παρουσιάζεται μια καλή περιγραφή του Γκόντγουιν. Οι συζητήσεις πάνω στον Γόντγουιν αποτελούν πάγιο χαρακτηριστικό των περισσότερων γενικών ιστορικών έργων του αναρχισμού· βλ. Joll, The Anarchists; Marshall, Demanding the Impossible; Woodcock, Anarchism.
17. Godwin, Enquiry concerning Political Justice, 222.
18. ό.π., 23-26,109, 282-91, 292-95.
19. Clark, The Philosophical Anarchism of William Godwin, 82-85.
20. Godwin, Enquiry concerning Political Justice, 301-3; βλ. επίσης 140-41. Βλ. επίσης Clark, The
21. Βλ., π.χ., Godwin, Enquiry concerning Political Justice, 125,132-33,138-39, 262-63, 266, 290.
22. Πρώτη έκδοση του έργου του είναι το M. Stirner, The Ego and His Own (1844; repr., New York: Benjamin R. Tucker Publishers, 1907). Όμως ο πρόλογός της έχει περιορισμένη χρησιμότητα· J. L. Walker, πρόλογος στπ The Ego and His Own, ed. M. Stirner (New York: Benjamin R. Tucker Publishers, 1907). Ο πρόλογος της έκδοσης τού 1963 είναι απαραίτητο ανάγνωσμα· J. J. Martin, πρόλογος στο The Ego and His Own, ed. M. Stirner (New York: Libertarian Book Club, 1963). Εκτός από την παρουσίαση του Στίρνερ στο Eltzbacher, Anarchism, chapter 4, βλ. επίσης τα σχετικά αποσπάσματα στα Joll, The Anarchists; Marshall, Demanding the Impossible; Woodcock, Anarchism.
23. Stirner, The Ego and His Own, 3,472.
24. Για μια αντίθετη οπτική, βλ. Eltzbacher, Anarchism, 67-70.
25. Stirner, The Ego and His Own, 421.
26. Woodcock, Anarchism, 91.
27. Η παραγωγικότητα του Τολστόι ήταν τρομερή. Ο Μάρσαλ Στατζ παρουσίασε μια επιμελημένη έκδοση του βασικού του έργου – «Η Βασιλεία του Θεού Είναι Μέσα Σας», 1893 – στο M. Statz, ed., The Essential Works of Anarchism (New York: Bantam, 1971). Άλλο ένα χρήσιμο σημείο αναφοράς είναι το J. Lavrin, Tolstoy: An Approach (London: Methuen and Co., 1944). Βλ. επίσης τα σχετικά αποσπάσματα στα Joll, The Anarchists; Marshall, Demanding the Impossible; Woodcock, Anarchism.
28. Στον ουτοπικό σοσιαλισμό συμπεριλαμβάνονταν τόσο εξουσιαστικοί όσο κι ελευθεριακοί. Ο Κλωντ Σαιν-Σιμόν (1760-1825), για παράδειγμα, τασσόταν υπερ ενός πειθαρχημένου και ιεραρχικού σοσιαλισμού, διευθυνόμενου από μια ελιτ που θα περιλαμβάνει τους πιο ταλαντούχους· βλ. R. Michels, Political Parties: A Sociological Study of the Oligarchical Tendencies of Modern Democracy (1915; repr., New York: Free Press, 1962), 344.
29. Ο Προυντόν ήταν πολυγραφότατος και οι ιδέες του δεν ήταν πάντοτε σταθερές· είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι κατά τη δεκαετία του 1850 μετακινήθηκε στη Δεξιά, για να επανέλθει στις αρχικές του θέσεις κατά την επόμενη δεκαετία.. Παρά το στερεότυπο, δεν αντιτιθόταν στη συλλογική ιδιοκτησία. Βασικά αποσπάσματα βρίσκονται στο D. Guerin, ed., No Gods, No Masters: An Anthology of Anarchism, Book One (Oakland: AK Press, 1998). Επίσης υπάρχουν πάμπολλες αναφορές στο Eltzbacher, Anarchism, chapter 4. Μια χρήσιμη ανθολόγηση αποτελεί το S. Edwards, ed., Selected Writings of Pierre-Joseph Proudhon (Basingstoke, UK: MacmiUan, 1969). Σε όλο το D. Guerin, Anarchism: From Theory to Practice (New York: Monthly Review Press, 1970) βρίσκονται διάσπαρτα ορισμένα εξαιρετικά σχόλια των ιδεών του Προυντόν. Χρήσιμο επίσης είναι το D. W Brogan, Proudhon (London: H. Hamilton, 1934). Για μια καλή συζήτηση πάνω στον Προυντόν, με τον χαρακτήρα βιογραφίας, βλ. Joll, The Anarchists; Woodcock, Anarchism.
30. Με αυτόν ακριβώς τον τρόπο περιγράφει τον Προυντόν ο Ντέιβιντ ΜακΝάλλι στην κριτική του για την φιλελεύθερη οικονομία και τον σύγχρονο σοσιαλισμό της αγοράς· βλ. D. MacNally, Against the Market: Political Economy, Market Socialism, and the Marxist Critique (London: Verso, 1993).
31. Thorpe, "The Workers Themselves," 4.
32. Αναφέρεται στο Guerin, Anarchism, 45.
33. Βλ., ενδ., Bookchin, The Spanish Anarchists; J. Hart, Anarchism and the Mexican Working Class, 1860-1931 (Austin: Texas University Press, 1978); National Confederation of Labour, Resolution on Libertarian Communism as Adopted by the Confederacion Nacional del Trabajo, Zaragoza, 1 May 1936 (Durban: Zabalaza Books, n.d.).
34. Για μια εισαγωγή στον Τάκερ, βλέπε κυρίως τις εργασίες του Πωλ Άβριτς "Proudhon and America" και "Benjamin Tucker and His Daughter," αμφότερες στο P. Avrich, Anarchist Portraits (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1988). Η αναφορά βρίσκεται στο ό.π., 140. Για την βασική του εργασία, βλ. B. R. Tucker, "State Socialism and Anarchism: How Far They Agree, and Wherein They Differ," στο Selections from the Writings of Benjamin R. Tucker, ed. B. R. Tucker (1926; repr., Millwood, New York: Kraus Reprint Company, 1973). Με τον όρο αναρχισμός, ο Τάκερ εννοεί τον μουτουαλισμό.
35. Οι περισσότερες αγγλόφωνες βιογραφίες του Μπακούνιν είναι απροκάλυπτα εχθρικές απέναντι στο αντικείμενό τους. Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα αποτελούν τα A. Kelly, Mikhail Bakunin: A Study in the Psychology and Politics of Utopianism (Oxford: Clarendon Press, 1982); A. Mendel, Michael Bakunin: Roots of Apocalypse (New York: Praegerm, 1981). Παρότι αρνητικά διακείμενη και όχι εντελώς ακριβής στην παρουσίαση των αντιλήψεων του Μπακούνιν, η καλύτερη βιογραφία του στα αγγλικά παραμένει το E. H. Carr, Michael Bakunin, rev. ed. (Basingstoke, UK: Macmillan, 1975). Μια πιο ισορροπημένη καταγραφή των αντιλήψεων του Μπακούνιν μπορεί να βρεθεί στο A. W Gouldner, "Marx's Last Battle: Bakunin and the First International," Theory and Society 11, no. 6 (1982): 853-84. Μια μελέτη που παρουσιάζει τις ικανότητες του Μπακούνιν ως πολιτικού ακτιβιστή είναι το T. R. Ravindranathan, "Bakunin in Naples: An Assessment," Journal of Modern History 53, no. 2 (1981). Μια χρήσιμη και πρόσφατη μελέτη του ζητήματος είναι το B. Morris, Bakunin: The Philosophy of Freedom (Montreal: Black Rose, 1996). Αρκετό ενδιαφέρον υλικό βρίσκεται επίσης σε βασικά έργα για τον αναρχισμό όπως τα Eltzbacher, Anarchism; Joll, The Anarchists; Marshall, Demanding the Impossible; Woodcock, Anarchism. Βλ. επίσης J. Guillaume, "A Biographical Sketch [Bakunin]," στο Bakunin on Anarchy: Selected Works by the Activist-Founder of World Anarchism, ed. S. DolgofF (London: George Allen and Unwin, 1971).
36. Για μια αντίθετη οπτική, βλ.Carr, Michael Bakunin, 421 -23; Joll, The Anarchists, 87.
37. Ο Κροπότκιν έχει αποτελέσει αντικείμενο αρκετών εξαιρετικών βιογραφιών. Βλ., κυρίως, M. A. Miller, Kropotkin (Chicago: University of Chicago Press, 1976); J. A. Rogers, "Peter Kropotkin, Scientist and Anarchist" (PhD diss., Harvard University, 1957); G. Woodcock and I. Avakumovic, The Anarchist Prince (London: Boardman, 1950). Χρήσιμο είναι και το C. Cahm, Kropotkin and the Rise of Revolutionary Anarchism, 1872-1886 (Cambridge: Cambridge University Press, 1989). Και πάλι τα βασικά έργα για τον αναρχισμό είναι χρήσιμα· βλ. Joll, The Anarchists; Marshall, Demanding the Impossible; Woodcock, Anarchism. Για ενδιαφέρουσες συζητήσεις πάνω στον Κροπότκιν, βλ., Avrich, Anarchist Portraits; G. Purchase, Evolution and Revolution: An Introduction to the Life and Thought of Peter Kropotkin (Sydney, Australia: Jura Media, 1996). Αυτοβιογραφικό υλικό μπορεί να βρεθεί στα P. Kropotkin, In Russian and French Prisons (1887; repr., New York: Schocken Books, 1971); P. Kropotkin, Memoirs of a Revolutionist (1899; repr., New York: Dover Publications, 1980).
38. Woodcock, Anarchism, 203; Avrich, Anarchist Portraits, 69.
39. Βλ., π.χ., Joll, The Anarchists, 151; Woodcock, Anarchism, 172.
40. M. Bakunin, "Statism and Anarchy," στο Bakunin on Anarchy: Selected Works by the Activist- Founder of World Anarchism, ed. S. DolgofF (1873; repr., London: George Allen and Unwin, 1971), 332; P. Kropotkin, "Anarchist Communism: Its Basis and Principles," στπ Kropotkin's Revolutionary Pamphlets: A Collection of Writings by Peter Kropotkin, ed. R. N. Baldwin (1887; repr., New York: Dover Publications, 1970), 46,61; Kropotkin, "Anarchism," 285.
41. Eltzbacher, Anarchism, 189, 201.
42. ό.π.., 189,191.
43. Fleming, The Anarchist Way to Socialism, 20.
44. J. J. Martin, πρόλογος εκδότη στο Anarchism: Exponents of the Anarchist Philosophy, P. Eltzbacher (London: Freedom Press, 1960), vii.
45. Βλ. Kropotkin, "Anarchism," 287.
46. Πολλά έργα του Νεττλώ δεν είχαν εκδοθεί για αρκετά χρόνιαt. Κατά τη διάρκεια της ζωής του εκδόθηκαν μόνο μερικοί τόμοι από το σπουδαιότερο έργο του - υπήρξαν επανεκδόσεις στα γερμανικά κατά τη δεκαετία του 1971 από τις εκδόσεις Topos Verlag, όπως και μερικές ακόμη σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων. Τη δεκαετία του 1980 τυπώθηκαν μερικά ακόμη τμήματα του έργου του από τις εκδόσεις Verlag Detlev Auvermann KG· αυτές οι εκδόσεις είναι δυσεύρετες. Σήμερα, είναι στα σκαριά μια έκδοση από την the Bibliotheque Thelem. Η αναμενόμενη αγγλική έκδοση, που ανακοινώθηκε τη δεκαετία του 1990, δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Η πολύτομη βιογραφία του Νεττλώ για τον Μπακούνιν εκδόθηκε μονάχα μια φορά, σε πενήντα αντίτυπα· βλ. τα σημειώματα του εκδότη στο Nettlau, A Short History of Anarchism. Οι εργασίες του Νεττλώ αποτέλεσαν την πρώτη βάση του Διεθνούς Ινστιτούτου Κοινωνικής Ιστορίας του Άμστερνταμ.
47. Αξιόλογο είναι το "the actual founder of the Fourierist movement"; σημείωμα εκδότη στο Nettlau, A Short History of Anarchism, 374,1-13. Όσον αφορά τους Στίρνερ, Μπελεγκαρίγκ και Ντεζάκ, βλ. ό.π., 14-98.
48. Βλ, ενδ., M. Vallance, "Rudolf Rocker: A Biographical Sketch," Journal of Contemporary History 8, no. 3 (1973): 75-95.
49. Ακόμα κι ο Κάουτσκυ, ο μεγάλος θεωρητικός του S.D.P., φλέρταρε με τον αναρχισμό κατά τη δεκαετία του 1870· βλ. G. P. Steenson, Karl Kautsky 1854-1938: Marxism in the Classical Years, 2nd ed. (Pittsburgh, PA: University of Pittsburgh Press, 1991), 39-41.
50. R. Rocker, Anarcho-Syndicalism (Oakland: AK Press, 2004).
51. G. Woodcock, Anarchy or Chaos (London: Freedom Press, 1944), 25-26.
52. Woodcock, Anarchism, 13,15,19; σύγκρινε με D. Miller, Anarchism (London: J. M. Dent and Sons, 1984), 5-10.
53. Miller, Anarchism, 3.
54. P. Feyerabend, Against Method: Outline of an Anarchistic Theory of Knowledge (London: New Left Books, 1975).
55. K. Marx and F. Engels, The Communist Manifesto (1848; repr., Chicago: Henry Regnery Company, 1954), 56-57.
56. Lenin, "The State and Revolution," 257,281.
57. N. Bukharin, The ABC of Communism (1922; repr., Ann Arbor: University of Michigan Press, 1966), 74-75.
58. Eltzbacher, Anarchism, 189, 201.
59. Marshall, Demanding the Impossible, 629.
60. Eltzbacher, Anarchism, 189,194,201.
61. Hoffman, πρόλογος, 5; D. Novak, "The Place of Anarchism in the History of Political Thought," στο Anarchism, ed. R. Hoffman (1958; repr., New York: Atherton Press, 1970), 22,24-30.
62. Ο Μάρσαλ περιγράφει ανοιχτά τον Γκάντι σαν αναρχικό, αλλά υποστηρίζει πως εκείνος δεν ζητούσε την «άμεση κατάργηση του Κράτους και της κυβέρνησης» ούτε «απέρριπτε την έννοια του Κράτους σε μια μεταβατική περίοδο»· βλ. Marshall, Demanding the Impossible, 422,425,442, 591-93.
63. ό.π., 3, 564-65. Ο Μάρσαλ παραδέχεται ότι δεν προτάσσουν όλοι οι «αναρχικοί» του την θετική ελευθερία (δηλαδή, την ελευθερία των πράξεων, που προϋποθέτει «ισότητα και οικονομική δικαιοσύνη») ούτε και την αρνητική ελευθερία (δηλαδή, την ελευθερία που ορίζεται μέσω άμεσων εξωτερικών περιορισμών, η οποία μπορεί να υπάρξει και σε μη ισότιμα πλαίσια)· βλ. ό.π., 36-37.
64. A. Carter, The Political Theory of Anarchism (London: Routledge and Kegan Paul, 1971), 1-11,25,26,63-73.
65. Έτσι, το τμήμα που αναφέτεται στο κράτος επικεντρώνεται σχεδόν αποκλειστικά στον Κροπότκιν· το τμήμα που αναφέρεται στο νόμο αναφέρει κυρίως τον Τολστόι· το τμήμα που αναφέρεται στον φεντεραλισμό και το έθνος βασίζεται στον Προυντόν· οι αναφορές στην ατομικότητα βασίζονται στον Στίρνερ και, τελικά, το κομμάτι που αναφέρεται στην ηθικότητα έχει σαν βάση του ξανά τον Τολστόι. Βλ. ό.π., 29-38,41-46, 61-63, 89-95.
66. Fleming, The Anarchist Way to Socialism, 16.
67. ό.π., 17-19.
68. π.χ. Vizetelly, The Anarchists.
69. Fleming, The Anarchist Way to Socialism, 19.
70. Joll, The Anarchists, 58, 82.
71. Kedward, The Anarchists, 5.
72. Miller, Anarchism, 4,45.
73. Woodcock, Anarchism, 136,170.
74. ό.π., 155; Joll, The Anarchists, 84.
75. Marshall, Demanding the Impossible, 3-4, 264.
76. Kropotkin, "Anarchist Communism," 46.
77. P. Kropotkin, The Place of Anarchism in Socialistic Evolution (1886; repr., Cyrmu, Wales: Practical Parasite Publications, 1990), 5-6; Kropotkin, "Anarchism," 295.
78. Rocker, Anarcho-Syndicalism, chapter 1.
79. Woodcock, Anarchy or Chaos, 36.
80. M. A. Miller, πρόλογος στο Selected Writings on Anarchism and Revolution: P A. Kropotkin, ed. M. A. Miller (Cambridge, MA: MIT Press, 1970), 6; βλ. επίσης J. M. Allen, "Ambivalent Social Darwinism in Korea," International Journal of Korean History 2 (2002): 1-24; R. Kinna, "Kropotkin's Theory of Mutual Aid in Historical Context," International Review of Social History 40, no. 2 (1995): 259-83.
81. Fleming, The Anarchist Way to Socialism, 2.
82. Woodcock, Anarchism, 13,15,19; Miller, Anarchism, 5-10; Marshall, Demanding the Impossible, 641,653.
83. Σύγκρινε με M. Molyneux, "No God, No Boss, No Husband: Anarchist Feminism in Nineteenth-Century Argentina," Latin American Perspectives 13, no. 1 (1986): 123.
84. Joll, The Anarchists, 103.
85. Για μερικά σημαντικά ντοκουμέντα, βλ. Guerin, No Gods, No Masters, 183-202.
86. Avrich, Anarchist Portraits, 97.
87. Kropotkin, "Anarchist Communism," 61.
88. M. Bakunin, "Federalism, Socialism, Anti-Theologism," στο Bakunin on Anarchy: Selected Works by the Activist-Founder of World Anarchism, ed. S. DolgofF (1867; repr., London: George Allen and Unwin, 1971), 118.
89. Carr, Michael Bakunin, 434. Ο Καρρ εξάγει αυτό το συμπέρασμα βασισμένος στην υποτιθέμενη θεμελιώδη επιρρόη που είχε ο Στίρνερ στον Μπακούνιν. Δεν υπάρχει καμιά απόδειξη ότι ο Στίρνερ επηρέασε οπουδήποτε τον Μπακούνιν, ιδιαίτερα στη μελέτη του Καρρ.
90. M. Bakunin, "God and the State," στο Bakunin on Anarchy: Selected Works by the Activist-Founder of World Anarchism, ed. S. DolgofF (1871; repr., London: George Allen and Unwin, 1971), 236-37.
91. M. Bakunin, "Three Lectures to Swiss Members of the International," στο Mikhail Bakunin: From out of the Dustbin: Bakunins Basic Writings, 1869-1871, ed. R. M. Cutler (1871; repr., Ann Arbor, MI: Ardis, 1985), 46-47.
92. P. Kropotkin, "Letter to Nettlau," March 5,1902, στο Selected Writings on Anarchism and Revolution: P A. Kropotkin, ed. M. A. Miller (Cambridge, MA: MIT Press, 1970), 296-97.
93. Kropotkin, "Modern Science and Anarchism," 161-62.
94. Stirner, The Ego and His Own, 3, 37.
95. Bakunin, "Federalism, Socialism, Anti-Theologism," 118.
96. M. Bakunin, "Letter to La Liberte" στο Bakunin on Anarchy: Selected Works by the Activist-Founder of World Anarchism, ed. S. DolgofF (1872; repr., London: George Allen and Unwin, 1971), 289.
97. Kropotkin, "Anarchist Communism," 56, 59.
98. Είναι συνεπώς είναι λανθασμένο να ορίζεται ο αναρχισμός σαν μια φιλοσοφία που υποστηρίζει ότι κάθε άτομο θα πρέπει να είναι απόλυτα ελεύθερο να καθορίσει τους περιορισμούς απέναντι στην κοινωνία. Δεδομένου ότι ο αναρχισμός προτάσσει μια κατάσταση στην οποία η ελευθερία πραγματώνεται μέσα από την κοινωνία και τη συνεργασία, δεν θα μπορούσε να είναι υπέρ της απόλυτης και ανεμπόδιστης ατομικής κυριαρχίας. Αυτή η παρανόηση του αναρχισμού ως δόγματος της απόλυτης ατομικής αυτονομίας είναι το βασικότερο πρόβλημα στο R. P. Wolff, In Defence of Anarchism (New York: Harper and Row, 1970). Παρότι είναι μια ενδιαφέρουσα πραγματεία, δεν είναι πραγματεία πάνω στον αναρχισμό.
99. Stirner, The Ego and His Own, 339.
100. M. Bakunin, The Capitalist System (1871; repr., Champaign, IL: Libertarian Labor Review, 1993), n.p.
101. Bakunin, "God and the State," 238.
102. Bakunin, "Three Lectures to Swiss Members of the International," 46.
103. Bakunin, "Statism and Anarchy," 343.
104. Αναφέρεται στο Eltzbacher, Anarchism, 108.
105. M. Bakunin, "Letters to a Frenchman on the Current Crisis," στο Bakunin on Anarchy: Selected Works by the Activist-Founder of World Anarchism, ed. S. Dolgoff(1870; repr., London: George Allen and Unwin, 1971), 189.
106. Kropotkin, "Anarchist Communism," 55.
107. Bakunin, The Capitalist System, n.p.
108. ό.π.
109. Kropotkin, "Anarchist Communism," 71.
110. Bakunin,. The Capitalist System, n.p.
111. Kropotkin, "Anarchist Communism," 55-56.
112. Woodcock, Anarchism, 13,15,19.
113. Miller, Anarchism, 5-10; Marshall, Demanding the Impossible, 641,653.
114. Marshall, Demanding the Impossible, 229, 232.
115. Bakunin, "Letters to a Frenchman on the Current Crisis," 216-17.
116. Kropotkin, "Modern Science and Anarchism," 182-83.
117. F. Engels, "Letter to C. Cuno in Milan," January 24,1872, στο Marx, Engels, Lenin: Anarchism and Anarcho-syndicalism, ed. N. Y. Kolpinsky (Moscow: Progress Publishers, 1972), 71.
118. M. Bakunin, "The International and Karl Marx," στο Bakunin on Anarchy: Selected Works by the Activist-Founder of World Anarchism, ed. S. Dolgoff(1872; repr., London: George Allen and Unwin, 1971), 318.
119. Kropotkin, "Modern Science and Anarchism," 149-50,181.
120. Bakunin, "Federalism, Socialism, Anti-Theologism," 144.
121. Kropotkin, "Anarchist Communism," 52.
122. Kropotkin, "Modern Science and Anarchism," 165.
123. Lenin, "The State and Revolution."
124. Bakunin, "Letter to La Liberte" 281. Βλ. επίσης Bakunin, "Statism and Anarchy," 330.
125. Bakunin, "Statism and Anarchy," 337.
126. Bakunin, "The Paris Commune and the Idea of the State," 269.
127. Kropotkin, "Anarchist Communism," 50.
128. Kropotkin, "Modern Science and Anarchism," 181.
129. ό.π., 170.
130. Bakunin, "Statism and Anarchy," 338.
131. M. Bakunin, "Representative Government and Universal Suffrage," στο Bakunin on Anarchy: Selected Works by the Activist-Founder of World Anarchism, ed. S. Dolgoff (1870; repr., London: George Allen and Unwin, 1971), 220-22.
132. Bakunin, "Letters to a Frenchman on the Current Crisis," 194,213-17.
133. Bakunin, "God and the State," 228.
134. Kropotkin, "Anarchist Communism," 49.
135. Bakunin, "Letters to a Frenchman on the Current Crisis," 193-94.
136. Bakunin, "Letter to La Liberte",'284.
137. Kropotkin, "Anarchist Communism," 50.
138. Bakunin, "Letter to La Liberte" 284.
139. Bakunin, "Letters to a Frenchman on the Current Crisis," 217.
140. Kropotkin, "Modern Science and Anarchism," 170,186.