user preferences

Φεμινισμός, τάξη και αναρχισμός

category Διεθνή | Φύλο | Γνώμη / Ανάλυση author Thursday November 11, 2010 17:50author by Deirdre Hogan - WSM (Anarkismo) Report this post to the editors

Σχέση ταξικής κοινωνίας και καπιταλισμού

Στο αναρχικό-κομμουνιστικό όραμα για τη μελλοντική κοινωνία με κατευθυντήρια αρχή το στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του, από τον καθένα σύμφωνα με τις δυνατότητές του, δεν υφίσταται καμία καθιερωμένη προκατάληψη ενάντια στις γυναίκες, όπως υπάρχει στον καπιταλισμό· και σχετικά με τα οφέλη σε γυναίκες και άνδρες επίσης, ο αναρχισμός έχει πολλά να προσφέρει ειδικότερα στις γυναίκες εκφραζόμενος σε σεξουαλική, οικονομική και προσωπική ελευθερία, κάτι που είναι βαθύτερο και παρέχει περισσότερα από την οποιαδήποτε επισφαλή ισότητα που μπορεί να επιτευχθεί στον καπιταλισμό.
images_1.jpg

Καθοριστικό γνώρισμα της καπιταλιστικής κοινωνίας είναι ότι γενικά αυτή διαιρείται σε δύο κύριες τάξεις: την καπιταλιστική (αστική τάξη), την οποία αποτελούν μεγαλοϊδιοκτήτες επιχειρήσεων, και την εργατική τάξη (το προλεταριάτο), που τη συγκροτούν πάνω κάτω όλοι οι υπόλοιποι, η μεγάλη πλειοψηφία των μισθωτών. Φυσικά, στον ορισμό αυτόν της ταξικής κοινωνίας υφίστανται πολλές ενδιάμεσες περιοχές. Ακόμα και η ίδια η εργατική τάξη δεν αποτελείται από μία ομοιογενή ομάδα· περιλαμβάνει, για παράδειγμα, ανειδίκευτους εργάτες από τη μια αλλά ταυτόχρονα και το μεγαλύτερο μέρος αυτού που συνήθως ονομάζεται «μεσαία τάξη». Γι’ αυτό και μπορεί επομένως να υπάρξουν μεγάλες πραγματικά διαφορές στο εισόδημα και τις συνθήκες για τα διαφορετικά τμήματα της διευρυμένης αυτής τάξης.

Ο όρος «μεσαία τάξη» είναι προβληματικός αφού, παρότι χρησιμοποιείται συχνά, σπάνια γίνεται σαφές σε ποιους ακριβώς αναφέρεται. Συνήθως, αναφέρεται σε εργαζόμενους, όπως ελεύθερους επαγγελματίες, μικροεπιχειρηματίες και κατώτερα ή μεσαία στελέχη. Όμως, τα μεσαία αυτά στρώματα δεν αποτελούν πραγματικά ανεξάρτητη τάξη, με την έννοια ότι δεν είναι αμέτοχα της όλης διαδικασίας εκμετάλλευσης και συσσώρευσης κεφαλαίου, τον καπιταλισμό, και γενικά βρίσκονται στις παρυφές κάποιας από τις δύο κύριες τάξεις, της καπιταλιστικής ή της εργατικής.

Το καίριο σημείο, όταν κανείς εξετάζει μία κοινωνία αποτελούμενη από δύο θεμελιώδεις τάξεις, είναι η κατανόηση του ότι η οικονομική σχέση ανάμεσά τους, των μεγαλοϊδιοκτητών δηλ. από τη μια και των ανθρώπων που εργάζονται γι’ αυτούς από την άλλη, βασίζεται στην εκμετάλλευση και, επομένως, αυτές οι δύο τάξεις έχουν μεταξύ τους διαμετρικώς αντίθετα υλικά συμφέροντα.

Από τη φύση τους καπιταλισμός κι επιχειρήσεις οδηγούνται από το κέρδος. Ο μόχθος ενός εργαζόμενου κατά τη διάρκεια της εργασίας του παράγει πλούτο. Ένα μέρος αυτού του πλούτου επιστρέφει σ’ αυτόν ως μισθός και το υπόλοιπο κρατείται από το αφεντικό του και προστίθεται στα κέρδη του/της (αν οι εργαζόμενοι δεν ήταν επωφελείς, δεν θα είχαν προσληφθεί). Μ’ αυτόν τον τρόπο, ο ιδιοκτήτης της επιχείρησης εκμεταλλεύεται τον εργαζόμενο και συσσωρεύει κεφάλαιο. Και είναι προς όφελός του να μεγιστοποιεί τα κέρδη του και να κρατά τους μισθούς σε χαμηλά επίπεδα· αλλά είναι και προς όφελος του εργαζόμενου να αυξάνει τον μισθό του και να βελτιώνει τις συνθήκες εργασίας του. Η σύγκρουση αυτή των συμφερόντων και η εκμετάλλευση μιας τάξης ανθρώπων από κάποια άλλη μειοψηφούσα τάξη είναι σύμφυτη με την καπιταλιστική κοινωνία. Απώτερος στόχος των αναρχικών είναι να καταργήσουν το καπιταλιστικό ταξικό σύστημα και να δημιουργήσουν μία αταξική κοινωνία.

Σχέση σεξισμού και καπιταλισμού

Ο σεξισμός είναι μία πηγή αδικίας, η οποία διαφέρει με ποικίλους τρόπους από τον τύπο ταξικής εκμετάλλευσης που αναφέρθηκε παραπάνω. Οι περισσότερες γυναίκες ζουν και συνεργάζονται με άνδρες τουλάχιστον για κάποιο διάστημα της ζωής τους και σχετίζονται με άνδρες, όπως είναι ο πατέρας τους, ο γιος, ο αδελφός, ο εραστής, ο συνεργάτης, ο σύζυγος, ο φίλος. Γυναίκες και άνδρες δεν έχουν εγγενώς αντιτιθέμενα συμφέροντα· δεν θέλουμε να καταργήσουμε τα δύο φύλα αλλά μόνο την ιεραρχία εξουσίας που υφίσταται ανάμεσά τους και να δημιουργήσουμε μια κοινωνία, στην οποία γυναίκες και άνδρες μπορούν να ζουν μαζί, ελεύθερα και ισότιμα.

Η καπιταλιστική κοινωνία στηρίζεται στην ταξική εκμετάλλευση· και αντιθέτως, δεν εξαρτάται από τον σεξισμό, γι’ αυτό και θεωρητικά θα μπορούσε να συμφωνεί σε μεγάλο βαθμό σε μια παρεμφερή μεταχείριση γυναικών και ανδρών. Αυτό αποδεικνύεται, αν εξετάσουμε τι έχει καταφέρει ο αγώνας για τη γυναικεία απελευθέρωση σε διάφορες κοινωνίες του κόσμου κατά τη διάρκεια των τελευταίων, για παράδειγμα, 100 χρόνων, όταν και προέκυψαν ριζοσπαστικές βελτιώσεις της θέσης των γυναικών καθώς και των βαθύτερων αντιλήψεων σχετικά με το ποιοι ρόλοι καθορίζονται από τη φύση και είναι κατάλληλοι γι’ αυτές. Ο καπιταλισμός στο μεταξύ προσαρμόστηκε στον διαρκώς μεταβαλλόμενο ρόλο και θέση των γυναικών στην κοινωνία.

Γι’ αυτό, και το τέλος του σεξισμού δεν θα οδηγήσει απαραίτητα και στο τέλος του καπιταλισμού. Ομοίως, ο σεξισμός μπορεί να υφίσταται, ακόμη κι όταν καταρρεύσουν καπιταλισμός και ταξική κοινωνία. Ο σεξισμός αποτελεί πιθανότατα την πιο πρώιμη μορφή καταπίεσης που υπήρξε ποτέ και δεν προηγείται χρονικά μόνο του καπιταλισμού· υπάρχουν στοιχεία ότι προηγείται χρονικά ακόμα και των πρώτων τύπων ταξικής κοινωνίας. Καθώς οι κοινωνίες ανέπτυξαν την ακριβή φύση της γυναικείας καταπίεσης, η ιδιαίτερη μορφή που αυτή λαμβάνει δεν μένει σταθερή. Στο σύστημα του καπιταλισμού, η καταπίεση αυτή έχει τον δικό της ιδιαίτερο χαρακτήρα, καθώς ο καπιταλισμός εκμεταλλεύτηκε την ιστορικά σε βάρος των γυναικών διαχρονική καταπίεση για να επωφεληθεί περισσότερο.

Όμως, πόσο ρεαλιστικό είναι το τέλος της γυναικείας καταπίεσης στον καπιταλισμό; Οι γυναίκες στη σημερινή κοινωνία καταπιέζονται ως φύλο με πολλούς τρόπους (οικονομικά, ιδεολογικά, σωματικά), αλλά ενδεχομένως, συνεχίζοντας τον φεμινιστικό αγώνα, θα οδηγηθούμε σε περαιτέρω βελτίωση της κατάστασης. Εντούτοις, αν και μπορούμε να σκεφτούμε αρκετές πλευρές του σεξισμού που με τον αγώνα βαθμιαία έχουν τρωθεί, υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά του καπιταλισμού που καθιστούν την πλήρη οικονομική εξίσωση γυναικών και ανδρών μέσα σ’ αυτόν σχεδόν απίθανη. Κι αυτό, επειδή ο καπιταλισμός βασίζεται στην ανάγκη μεγιστοποίησης των κερδών, και μέσα σ’ ένα τέτοιο σύστημα οι γυναίκες βρίσκονται σε φυσική μειονεκτική θέση.

Στην καπιταλιστική κοινωνία, η ικανότητα τεκνοποίησης πλέον αποτελεί βάρος. Ο βιολογικός ρόλος των γυναικών τις αναγκάζει (εάν έχουν παιδιά) να απέχουν κάποιο χρόνο από την εργασία τους και σε τελική ανάλυση τις καθιστά υπεύθυνες για τα παιδιά που γεννούν. Κατά συνέπεια, η άδεια μητρότητας, το επίδομα μονογονεϊκής οικογένειας, η γονική άδεια, η άδεια ασθένειας τέκνων, η παροχή δωρεάν βρεφικών σταθμών και υπηρεσιών παιδικής μέριμνας κλπ πάντα θα αποτελούν ιδιαίτερα ζητήματα για τις γυναίκες. Για το λόγο αυτό, οι γυναίκες είναι περισσότερο τρωτές οικονομικά στον καπιταλισμό απ’ ό,τι οι άνδρες: επιθέσεις σε κατακτήσεις, όπως οι υπηρεσίες παιδικής μέριμνας ή το επίδομα μονογονεϊκής οικογένειας, για παράδειγμα, θα επηρεάζουν πάντα δυσανάλογα τις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες. Κι όμως, δίχως πλήρη οικονομική εξίσωση είναι δύσκολο να φανεί ένα τέλος στις άνισες σχέσεις εξουσίας μεταξύ γυναικών και ανδρών και τη σχετιζόμενη με αυτές ιδεολογία του σεξισμού. Γι’ αυτό, παρότι μπορούμε να πούμε ότι ο καπιταλισμός θα μπορούσε να προωθήσει την ισότητα γυναικών και ανδρών, η πραγματικότητα είναι ότι στον καπιταλισμό πλήρης πραγμάτωση αυτής της εξίσωσης είναι αδύνατον να επιτευχθεί, αφού πολύ απλά υπάρχουν οικονομικά ζητήματα συνδεδεμένα με τη βιολογία της γυναίκας, που καθιστούν την κερδοσκοπική καπιταλιστική κοινωνία από τη φύση της αρνητικά διατεθειμένη απέναντι στις γυναίκες.

Ο αγώνας για χειραφέτηση των γυναικών στα κινήματα εργατικής τάξης

Από τα καλύτερα παραδείγματα σχετικά με το πώς ο αγώνας για αλλαγή μπορεί να επιφέρει πραγματικές και διαρκείς μεταβολές στην κοινωνία αποτελούν οι μεγάλες βελτιώσεις στη θέση, τα δικαιώματα και την ποιότητα ζωής των γυναικών, που ο αγώνας για τη γυναικεία απελευθέρωση έχει επιτύχει σε πολλές χώρες σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Χωρίς αυτόν τον αγώνα (τον οποίο θα αποκαλώ φεμινισμό, αν και δεν αυτοπροσδιορίζονται ως φεμινιστές όλοι αυτοί που παλεύουν ενάντια στην υποτέλεια των γυναικών), σαφώς και οι γυναίκες δεν θα είχαν κερδίσει όλα όσα κατέκτησαν.

Ο αγώνας για τη γυναικεία χειραφέτηση ιστορικά ήταν εμφανής τόσο στο αναρχικό όσο και τα άλλα σοσιαλιστικά κινήματα. Σα σύνολο, όμως, αυτά τα κινήματα έτειναν σε μία κάπως ασαφή σύνδεσή τους με την απελευθέρωση των γυναικών και τον ευρύτερο φεμινιστικό αγώνα.

Παρότι ήταν πάντα κεντρική στον αναρχισμό η έμφαση στην κατάργηση όλων των μορφών ιεραρχιών εξουσίας, ο αναρχισμός έχει τις ρίζες του στην ταξική πάλη, στον αγώνα για την ανατροπή του καπιταλισμού, με σαφή στόχο τη δημιουργία μιας αταξικής κοινωνίας. Επειδή η καταπίεση σε βάρος των γυναικών δεν είναι τόσο στενά δεμένη με τον καπιταλισμό όσο ο ταξικός αγώνας, το ζήτημα της γυναικείας χειραφέτησης έχει ιστορικά ειδωθεί, και σε μεγάλο βαθμό συνεχίζει ακόμα να εκλαμβάνεται, ως δευτερεύων στόχος στη δημιουργία μιας αταξικής κοινωνίας, ούτε τόσο σημαντικός ούτε τόσο θεμελιώδης όσο η ταξική πάλη.

Αλλά σε ποιους φαντάζει ασήμαντος ο φεμινισμός; Για τις περισσότερες γυναίκες στα σοσιαλιστικά κινήματα η προϋπόθεση ενός εκ βάθρων μετασχηματισμού στις σχέσεις εξουσίας μεταξύ γυναικών και ανδρών ως μέρος του σοσιαλισμού ήταν ασφαλώς ζωτικής σημασίας. Ωστόσο, η τάση πάντα ήταν να δραστηριοποιούνται περισσότερο οι άνδρες στους σοσιαλιστικούς κύκλους και αυτοί ήταν που διαδραμάτιζαν κυρίαρχο ρόλο. Τα αιτήματα των γυναικών βρίσκονταν στο περιθώριο αφενός εξαιτίας της πρωταρχικότητας της τάξης και αφετέρου επειδή, ενώ τα θέματα που επηρέαζαν τους εργαζόμενους άντρες άγγιζαν με παρόμοιο τρόπο και τις εργαζόμενες γυναίκες, δεν ίσχυε το ίδιο και για τα ειδικά ζητήματα που σχετίζονταν με την καταπίεση των γυναικών ως φύλο. Η κοινωνική και οικονομική εξίσωση των γυναικών συχνά εκλαμβανόταν ως σύγκρουση με τις ανέσεις και τα υλικά συμφέροντα των ανδρών. Η ισότητα των γυναικών απαιτούσε ριζικές αλλαγές στον καταμερισμό της εργασίας τόσο στο σπίτι όσο και στη δουλειά, καθώς και αλλαγές στο όλο κοινωνικό σύστημα της αντρικής εξουσίας. Και για να επιτευχθεί ισότητα θα ‘πρεπε ακόμα να πραγματωθεί μία επαναξιολόγηση του αυτοπροσδιορισμού της γυναίκας, εκεί όπου η «αντρική ταυτότητα» δεν θα μπορεί πλέον να βασίζεται στο ότι αυτός θεωρείται πιο ισχυρός ή ικανός από τη γυναίκα.

Οι γυναίκες είχαν την τάση να συνδέουν την προσωπική με την πολιτική χειραφέτηση, ελπίζοντας ότι ο σοσιαλισμός με τον εκδημοκρατισμό όλων των πτυχών των ανθρώπινων σχέσεων θα δημιουργούσε νέους τύπους γυναικών και ανδρών. Όμως, το βρήκαν πολύ δύσκολο να πείσουν, για παράδειγμα, τους συντρόφους τους ότι ο άνισος καταμερισμός της εργασίας μέσα στο σπίτι αποτελούσε σημαντικό πολιτικό ζήτημα. Η Hannah Mitchell, δραστήρια σοσιαλίστρια και φεμινίστρια στην Αγγλία στις αρχές του 20ου αιώνα, αναφέρει σχετικά με τη διπλή βάρδια που είχε ταυτόχρονα μέσα κι έξω από το σπίτι: «Ακόμα και την κυριακάτικη σχόλη μου ξόδευα, αφού σύντομα είδα ότι πολύ απ’ τη σοσιαλιστική συζήτηση για την ελευθερία ήταν μόνο λόγια και ότι όλοι αυτοί οι νεαροί σοσιαλιστές περίμεναν τα κυριακάτικα γεύματα και το απογευματινό τσάι με τα σπιτικά γλυκίσματα, το παστωμένο κρέας και τις πίττες, ακριβώς όπως και οι αντιδραστικές συντρόφισσές τους».

Παρόμοια παράπονα διατύπωναν αναρχικές γυναίκες στην Ισπανία κατά την κοινωνική επανάσταση του ‘36, βλέποντας ότι η εξίσωση γυναικών και ανδρών δεν επετεύχθη στις στενές προσωπικές σχέσεις. Η Ackelsberg σημειώνει στο βιβλίο της «Free Women of Spain» ότι, αν και η ισότητα για γυναίκες και άνδρες είχε επίσημα υιοθετηθεί από το ισπανικό αναρχικό κίνημα από το 1872 ακόμη, «στην πραγματικότητα, οι πληροφοριοδότες μου κλαιγόντουσαν ότι, ανεξάρτητα από το πόσο μαχητικοί ακόμη και οι πιο αφοσιωμένοι αναρχικοί ήταν στους δρόμους, είχαν την απαίτηση να είναι οι «αφέντες» στα σπίτια τους· μια καταγγελία που επαναλαμβανόταν σε πολλές εφημερίδες και περιοδικά του κινήματος αυτήν την περίοδο».

Ο σεξισμός εκδηλωνόταν ακόμα και στη δημόσια σφαίρα, όπου, για παράδειγμα, οι γυναίκες αγωνίστριες έβλεπαν μερικές φορές ότι οι άντρες σύντροφοί τους δεν τις αντιμετώπιζαν σοβαρά και με σεβασμό. Οι γυναίκες στον αγώνα τους για ισότητα αντιμετώπιζαν προβλήματα ακόμα και μέσα στο συνδικαλιστικό κίνημα τον 19ο και 20ο αιώνα, όταν και η μισθολογική ανισότητα ανδρών και γυναικών αποτελούσε ένα πολύ στενάχωρο ζήτημα. Οι άνδρες στα συνδικάτα υποστήριζαν ότι οι γυναίκες μείωναν τους μισθούς των οργανωμένων εργατών και μερικοί πίστευαν ότι η λύση ήταν να αποκλειστούν εντελώς οι γυναίκες από κάποια επαγγέλματα και να αυξηθεί ο μισθός των αντρών, ώστε να μπορούν αυτοί να συντηρούν τις οικογένειές τους. Στα μέσα του 19ου αιώνα στη Μεγάλη Βρετανία ένας ράφτης συνόψισε το αποτέλεσμα που είχε η γυναικεία εργασία: «Όταν πρωτοξεκίνησα να εργάζομαι σ’ αυτόν τον κλάδο [κατασκευή γιλέκων], μόνο λίγες γυναίκες εργάζονταν εκεί. Τους είχαν δώσει και μερικά άσπρα γιλέκα, επειδή πίστευαν ότι οι γυναίκες θα τα καθάριζαν καλύτερα απ’ ό,τι οι άνδρες… Αλλά μετά την επικράτηση ενός εξαντλητικού και επαχθούς συστήματος, τ’ αφεντικά και οι εκμεταλλευτές έψαχναν παντού για γυναικεία χέρια, αφού θα έκαναν τη δουλειά κάτω από το κανονικό κόστος. Έτσι, η σύζυγος πλέον ανταγωνίζεται τον άνδρα της και η θυγατέρα τη σύζυγο… Αν ο άνδρας δεν μειώσει την τιμή της εργασίας του σ’ αυτήν της γυναίκας, πρέπει να παραμείνει άνεργος;».

Η πολιτική αποκλεισμού της γυναίκας, που ακολούθησαν ορισμένα συνδικάτα, συχνά υπαγορεύτηκε περισσότερο από τον ανταγωνισμό που ταλάνιζε τους μισθούς παρά από τη σεξιστική ιδεολογία, αν και έπαιξε κάποιο ρόλο κι αυτή. Στη βιομηχανία καπνού, για παράδειγμα, στις αρχές του 20ου αιώνα στην Tampa των ΗΠΑ, μια αναρχοσυνδικαλιστική ένωση, η «La Resistencia», που βασικά αποτελούνταν από κουβανούς μετανάστες, θέλησε να οργανώσει όλους τους εργαζόμενους της πόλης. Πάνω από το ένα τέταρτο των μελών της ήταν γυναίκες καπνεργάτριες. Αυτή η συνδικαλιστική ένωση κατηγορήθηκε ως εχθρική προς τον άνδρα και αντιαμερικανική ταυτόχρονα από ένα άλλο συνδικάτο, το «Cigar Makers’ Industrial Union», το οποίο ακολούθησε τακτικές αποκλεισμού των γυναικών και «πολύ απρόθυμα οργάνωσε τις εργαζόμενες γυναίκες σε ξεχωριστό και δευτερεύων τμήμα του συνδικάτου».

Ο φεμινισμός καθοδηγητική δύναμη της γυναικείας απελευθέρωσης

Γενικά είναι αποδεδειγμένο ότι ο αγώνας της γυναικείας χειραφέτησης δεν έχει τύχει πάντα υποστήριξης και ότι ιστορικά οι γυναίκες έχουν αντιμετωπίσει τον σεξισμό ακόμα και μέσα σε οργανώσεις ταξικού αγώνα. Τα αναμφισβήτητα κέρδη που προέκυψαν στο ζήτημα της γυναικείας απελευθέρωσης προήλθαν χάρη στις γυναίκες και τους άνδρες εκείνους που είτε μέσα στις οργανώσεις ταξικής πάλης είτε έξω από αυτές πάλεψαν τον σεξισμό και αγωνίστηκαν για βελτιώσεις στη θέση που κατείχαν οι γυναίκες. Και είναι το φεμινιστικό κίνημα σε όλο του το φάσμα (μεσαίας τάξης, εργατικής τάξης, σοσιαλιστικό, αναρχικό…) που ηγήθηκε της πορείας προς τη γυναικεία απελευθέρωση κι όχι τα κινήματα που εστίασαν στον ταξικό αγώνα. Τονίζω αυτό το σημείο, καθώς, αν και το αναρχικό κίνημα σήμερα συνολικά υποστηρίζει το τέλος της καταπίεσης των γυναικών, παραμένει ακόμα μια δυσπιστία απέναντι στον φεμινισμό, και οι αναρχικοί και άλλοι σοσιαλιστές μερικές φορές αποστασιοποιούνται απ’ αυτόν, επειδή αυτός στερείται συχνά ταξικής ανάλυσης. Όμως, αυτόν τον φεμινισμό είναι που πρέπει να ευχαριστήσουμε για τα σημαντικά οφέλη που οι γυναίκες αποκόμισαν.

Πόσο σχετικό είναι το ταξικό ζήτημα, όταν το θέμα αφορά το σεξισμό;

Ποιες είναι οι συνήθεις προσεγγίσεις του φεμινισμού από τους αναρχικούς της ταξικής πάλης σήμερα; Στο έπακρο της αντίδρασης ενάντια στον φεμινισμό βρίσκεται η υπεραπλουστευτική θεώρηση που ανάγει τα πάντα στην τάξη: σημασία έχει μόνο η τάξη. Αυτή η δογματική οπτική τείνει να αντιμετωπίζει το φεμινισμό ως διχαστικό (μήπως τελικά δεν είναι ο σεξισμός πιο διχαστικός απ’ τον φεμινισμό;) και αποπροσανατολιστικό του ενδιαφέροντος από την ταξική πάλη και ισχυρίζεται ότι όποιας μορφής σεξισμός υφίσταται θα εξαφανιστεί αυτόματα με το τέλος της καπιταλιστικής και ταξικής κοινωνίας.

Ωστόσο, πιο κοινή αναρχική προσέγγιση του φεμινισμού αποτελεί η παραδοχή ότι ο σεξισμός υπάρχει, ότι δεν πρόκειται να εξασθενίσει αυτόματα με το τέλος του καπιταλισμού και ότι πρέπει να πολεμηθεί εδώ και τώρα. Παρόλα αυτά, όπως προηγουμένως αναφέρθηκε, οι αναρχικοί συχνά καταβάλλουν προσπάθεια να αποστασιοποιηθούν απ’ το κύριο ρεύμα του φεμινισμού, εξαιτίας της έλλειψης ταξικής ανάλυσης από πλευράς του. Αντ’ αυτού, τονίζεται ότι το πρόβλημα του σεξισμού διαφοροποιείται βάσει της τάξης και γι’ αυτό η καταπίεση σε βάρος των γυναικών αποτελεί ταξικό ζήτημα. Είναι, βέβαια, αλήθεια ότι ο πλούτος μετριάζει μέχρι ένα βαθμό την επίδραση του σεξισμού: είναι λιγότερο δύσκολο, για παράδειγμα, να κάνετε μια έκτρωση, εάν δεν έχετε και να ανησυχείτε για τα χρήματα που απαιτούνται για το ταξίδι στο εξωτερικό· και ζητήματα του ποιος κάνει τις δουλειές του σπιτιού και ποιος φροντίζει τα παιδιά φαντάζουν λιγότερο σημαντικά, αν μπορείτε να πληρώνετε κάποιον να σας βοηθά. Επίσης, ανάλογα με το κοινωνικο-οικονομικό σας υπόβαθρο, θα έχετε και διαφορετικές προτεραιότητες.

Εντούτοις, υπογραμμίζοντας συνεχώς ότι το ζήτημα του σεξισμού διαφοροποιείται ανάλογα με την τάξη, οι αναρχικοί ίσως φαίνεται να συγκαλύπτουν ή να αγνοούν κάτι που, επίσης, είναι αλήθεια: ότι το ταξικό πρόβλημα διαφοροποιείται βάσει του φύλου. Το πρόβλημα, το άδικο του σεξισμού, έγκειται στο ότι οι άνισες σχέσεις μεταξύ γυναικών και ανδρών επικρατούν και ανάμεσα στην εργατική τάξη και φυσικά στο σύνολο της κοινωνίας. Σε κάθε τάξη οι γυναίκες πάντα βρίσκονται σε μειονεκτική θέση σε σχέση με τους άνδρες.

Σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, ο σεξισμός έχει επιπτώσεις στις γυναίκες όλων των τάξεων· κι όμως, η φεμινιστική ανάλυση που δεν δίνει έμφαση στην τάξη συχνά γίνεται στόχος κριτικής. Αλλά σχετίζεται η τάξη με όλες τις πτυχές του σεξισμού; Πώς σχετίζεται, για παράδειγμα, με τη σεξουαλική βία; Εντέλει, η τάξη δεν είναι πάντα το πιο σημαντικό σημείο κάθε περίπτωσης. Μερικές φορές υπάρχει μια εμμονή να προσκολληθεί ταξική ανάλυση σε κάθε φεμινιστική θέση, σαν να είναι αυτό που χρειάζεται για να προσδοθεί αξιοπιστία στο φεμινισμό και να επικυρωθεί ο φεμινισμός ως ένας άξιος αγώνας για τους αναρχικούς της ταξικής πάλης. Αλλά μήπως αυτή η στάση χάνει την ουσία, η οποία σίγουρα είναι το ότι είμαστε ενάντια στο σεξισμό, όποιο προσωπείο κι αν έχει και σε οποιονδήποτε αυτός επιδρά;

Αν κάποιος ξυλοκοπείται μέχρι θανάτου σε μια ρατσιστική επίθεση, είναι ανάγκη να γνωρίζουμε την τάξη του, πριν εκφράσουμε το θυμό μας; Ή δεν μας ενδιαφέρει ο ρατσισμός σε περίπτωση που το θύμα είναι ένα ευκατάστατο μέλος της άρχουσας τάξης; Παρόμοια, εάν κάποιος υφίσταται διακρίσεις στο χώρο της εργασίας του σχετικά με τη φυλή, το φύλο ή τις σεξουαλικές του προτιμήσεις, είτε αυτός είναι καθαριστής είτε πανεπιστημιακός, δεν είναι λάθος αυτό και στις δύο περιπτώσεις και μάλιστα για τους ίδιους λόγους; Ξεκάθαρα, η γυναικεία απελευθέρωση αποτελεί από μόνη της ένα θέμα για το οποίο αξίζει κάποιος να αγωνιστεί, όπως, γενικότερα, αξίζει να καταπολεμηθεί η καταπίεση και η αδικία, ανεξάρτητα από την τάξη του καταπιεσμένου.

Γυναίκες και άνδρες όλου του κόσμου ενωθείτε ενάντια στο σεξισμό;

Με δεδομένο ότι ένα πράγμα που έχουν μέχρι ένα βαθμό κοινό οι γυναίκες ανεξαρτήτου τάξης και κουλτούρας είναι η καταπίεσή τους, μπορούμε ως φύλο να ζητήσουμε από τις γυναίκες (και τους άνδρες) του κόσμου να ενωθούν ενάντια στο σεξισμό; Ή υφίστανται αντιτιθέμενα ταξικά συμφέροντα που θα καθιστούσαν άκαρπη μια τέτοια στρατηγική;

Συγκρούσεις συμφερόντων σίγουρα μπορούν να προκύψουν μεταξύ των γυναικών της εργατικής τάξης και των πλουσίων γυναικών της μεσαίας ή της άρχουσας τάξης. Για παράδειγμα, σε μια φεμινιστική διάσκεψη στη Γαλλία το 1900, οι σύνεδροι διαφώνησαν πάνω στο θέμα του βασικού μισθού για τις οικιακές βοηθούς, αφού αυτό θα έβλαπτε την τσέπη αυτών που μπορούσαν οικονομικά να απασχολήσουν οικιακές βοηθούς. Σήμερα, οι φωνές για επίδομα πατρότητας ή δωρεάν παιδική μέριμνα θα αντιμετωπίσουν την αντίδραση των εργοδοτών, που δεν θέλουν να βλέπουν να περικόπτονται τα κέρδη τους. Ο φεμινισμός δεν είναι πάντα κατάλληλος για βραχυπρόθεσμα οφέλη. Οι αγώνες για οικονομική εξίσωση στην καπιταλιστική κοινωνία με τους άνδρες απαραίτητα θα ενσωματωθούν στον ήδη εξελισσόμενο και συνεχή αγώνα για παραχωρήσεις· ουσιαστικά στον ταξικό αγώνα.

Κατά συνέπεια, τα συγκρουόμενα ταξικά συμφέροντα μπορούν μερικές φορές να θέσουν εμπόδια στη φεμινιστική ενότητα σε πρακτικό επίπεδο. Είναι, ωστόσο, για τους αναρχικούς πολύ πιο σημαντικό να τονίζουν τους δεσμούς τους με το ευρύτερο φεμινιστικό κίνημα από το να δίνουν έμφαση στις διαφορές. Εξάλλου, η άρχουσα τάξη αποτελεί μειοψηφία και η μεγάλη πλειοψηφία των γυναικών στην κοινωνία έχει κοινό συμφέρον να εξισωθεί οικονομικά με τους άνδρες. Επιπρόσθετα, πολλά φεμινιστικά ζητήματα δεν επηρεάζονται από τέτοιες ταξικής βάσης συγκρούσεις συμφερόντων, αλλά ενδιαφέρουν όλες τις γυναίκες σε ποικίλα επίπεδα. Όταν το θέμα, για παράδειγμα, αφορά τα δικαιώματα αναπαραγωγής, οι αναρχικοί στην Ιρλανδία συνδεθήκαμε και ακόμα εμπλεκόμαστε σε ομάδες υπέρ των εκτρώσεων πλάι με καπιταλιστικά κόμματα χωρίς να συμβιβάζουμε την πολιτική μας, επειδή αυτή είναι η καλύτερη τακτική, καθώς πρόκειται για την πάλη κατά του σεξισμού, ο οποίος αρνείται τον έλεγχο των γυναικών στο ίδιο τους το σώμα. Τέλος, αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι συχνά η απόρριψη του «φεμινισμού της μεσαίας τάξης» προέρχεται από τους ίδιους αναρχικούς/σοσιαλιστές που ενστερνίζονται τον μαρξιστικό ορισμό της τάξης (ο οποίος αναφέρθηκε στην αρχή αυτού του άρθρου), κάτι που θα τοποθετούσε τους περισσότερους ανθρώπους της μεσαίας τάξης αυστηρά στην κοινωνική θέση της ευρύτερης εργατικής τάξης.

Μεταρρυθμίσεις και όχι ρεφορμισμό

Απέναντι στον φεμινισμό υπάρχουν δύο τρόποι προσέγγισης: μπορούμε να αποστασιοποιηθούμε από τις υπόλοιπες φεμινίστριες, εστιάζοντας στο να κριτικάρουμε τον ρεφορμιστικό φεμινισμό ή να στηρίξουμε πλήρως τον αγώνα για φεμινιστικές μεταρρυθμίσεις, ενώ οι υπόλοιποι παρακαλούν για περισσότερα! Αυτό είναι σημαντικό ειδικά, εάν θέλουμε να καταστήσουμε τον αναρχισμό πιο ελκυστικό στις γυναίκες (πρόσφατη δημοσκόπηση των Irish Times έδειξε ότι ο φεμινισμός αποτελεί σημαντικό ζήτημα για πάνω από το 50% των γυναικών στην Ιρλανδία).

Στο αναρχικό-κομμουνιστικό όραμα για τη μελλοντική κοινωνία με κατευθυντήρια αρχή το στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του, από τον καθένα σύμφωνα με τις δυνατότητές του, δεν υφίσταται καμία καθιερωμένη προκατάληψη ενάντια στις γυναίκες, όπως υπάρχει στον καπιταλισμό· και σχετικά με τα οφέλη σε γυναίκες και άνδρες επίσης, ο αναρχισμός έχει πολλά να προσφέρει ειδικότερα στις γυναίκες εκφραζόμενος σε σεξουαλική, οικονομική και προσωπική ελευθερία, κάτι που είναι βαθύτερο και παρέχει περισσότερα από την οποιαδήποτε επισφαλή ισότητα που μπορεί να επιτευχθεί στον καπιταλισμό.

* Μετάφραση Γιώργος Μπουρλής. Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “Νυκτεγερσία”.

This page can be viewed in
English Italiano Deutsch
© 2005-2024 Anarkismo.net. Unless otherwise stated by the author, all content is free for non-commercial reuse, reprint, and rebroadcast, on the net and elsewhere. Opinions are those of the contributors and are not necessarily endorsed by Anarkismo.net. [ Disclaimer | Privacy ]