Το εργατικό κίνημα στην Τουρκία

Ελλάδα / Τουρκία / Κύπρος | Εργατικοί Αγώνες | Κριτική / Παρουσίαση Sunday October 16, 2005 12:27 by unknown

Ένα ιστορικό κείμενο

# Το κείμενο περιέχεται στην μπροσούρα «Η ανάδυση των αναρχικών ιδεών στην Τουρκία», που κυκλοφόρησε το 1996 στη Μελβούρνη.

Δημοσιεύτηκε το 1985 στη γαλλική αναρχική εφημερίδα «Le Monde Libertaire» τ. 585. Μετάφραση και δημοσίευση στα ελληνικά «Για Μια Ανατροπή Χωρίς Όρια», τ. 1, Αθήνα. Δεκέμβρης 1985.

Η ιστορία του τουρκικού εργατικού κινήματος είναι οριοθετημένη από την κρατική καταστολή, από στρατιωτικά πραξικοπήματα και τέλος από λυσσαλέους αγώνες για την απόκτηση των στοιχειωδών δικαιωμάτων.

Α) Οθωμανική Αυτοκρατορία: Τα πρώτα σκιρτήματα.

Τα πρώτα κοινωνικά κινήματα εμφανίστηκαν κατά την περίοδο μεταξύ 1770-1780. Επρόκειτο για καθαρά αμυντικές διεκδικήσεις του τύπου απαίτηση πληρωμής μισθών. Οι λίγες εργατικές οργανώσεις δούλευαν στην παρανομία. Η πρώτη παρόμοια ένωση δημιουργήθηκε απ’ τους εργάτες της Τοφάνης κι επέζησε για ένα χρόνο, πριν διαλυθεί απ’ την κυβέρνηση.

Από το 1908 και μετά, με την ανακήρυξη της μοναρχίας, οι απεργίες πολλαπλασιάστηκαν κι αυτό συνέβη κύρια στο χώρο των σιδηροδρομικών και θαλάσσιων μεταφορών. Ξεκινώντας από την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη, . οι απεργίες απλώθηκαν στην Ανατολία και τα Βαλκάνια, στους τομείς του καπνού, της διατροφής, του κάρβουνου και των ορυχείων. Για πρώτη φορά η εξουσία υποχωρεί κα,ι παρέχει ορισμένα δικαιώματα στους εργάτες. Μετά από λίγο, όμως, ένας νόμος απαγορεύει ξανά τις απεργίες και τις εργατικές οργανώσεις.

Β) Η άνοδος του κεμαλισμού.

Η ρώσικη επανάσταση του 1917 είχε απήχηση και στην Τουρκία, μετά το γυρισμό, μεταξύ άλλων, των αιχμαλώτων πολέμου από τη Σοβιετική Ένωση. Κατά τη διάρκεια των χρόνων αυτών δημιουργήθηκε η Σοσιαλιστική Ένωση καθώς και η Σοσιαλιστική Εργατική Ένωση, που έγινε και η πιο σημαντική οργάνωση στη χωρά κατά την απελευθέρωση της το 1923 (*). Στο Σύνταγμα του 1924 δεν αναγνωρίζεται ξανά το δικαίωμα της απεργίας, ούτε αυτό της ένωσης για τους εργάτες. Το 1925 όλες οι κομμουνιστικές κι εργατικές οργανώσεις διαλύθηκαν από το Μουσταφά Κεμάλ (**).

Τον Ιούνιο του 1936 η τούρκικη κυβέρνηση υιοθετεί μια εργατική νομοθεσία δανεισμένη από τη φασιστική Ιταλία, με σκοπό να «προστατευθεί η ασφάλεια και η υπόσταση του κράτους από τις ανατρεπτικές ενέργειες του κομμουνισμού και του αναρχισμού».

Στο εξής τ’ αφεντικά θα είχαν το νόμιμο δικαίωμα να απαιτούν 13ωρη εργασία απ’ τους εργάτες τους. Άλλωστε από το 1930 ο Κεμάλ είχε ονομαστεί «αιώνιος αφέντης» και το μονοκομματικό του σύστημα ήταν απόλυτα ενσωματωμένο στο κράτος. Πέραν αυτού, η τούρκικη κυβέρνηση διατηρούσε άρρηκτες σχέσεις με την Ιταλία και Γερμανία.

Γ) Αποβιβάζεται ο «θείος Σαμ»

Αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός πατάει πόδι στην Τουρκία. Από τότε ο Λευκός Οίκος παρακολουθεί από κοντά κάθε πολιτική εξέλιξη στη γύρω περιοχή. Το 1952, κάτω από τις συμβουλές της CIA, ιδρύθηκε το συνδικάτο ΤΟΥΡΚ - ΙΣ. Όντας το μόνο νόμιμο συνδικάτο είχε ως ρόλο και σκοπό το φίμωμα κάθε εργατικής διεκδίκησης και την προώθηση της αντί κομμουνιστικής προπαγάνδας. Όπως ήταν φυσικό, το συνδικάτο αυτό ποτέ δε διατύπωσε κάποια διεκδίκηση για απόκτηση συλλογικών συμβάσεων ή του δικαιώματος της απεργίας.

Το πραξικόπημα του 1960 στάθηκε το σημείο εκκίνησης για πολλές παράνομες ενέργειες του τούρκικου λαού για την απόκτηση κοινωνικών δικαιωμάτων. Κάτω από τη Λαϊκή πίεση το Σύνταγμα του 1963 παρέχει το δικαίωμα της απεργίας καθώς και συλλογικές συμβάσεις. Αναγνωρίζει, όμως ταυτόχρονα και το δικαίωμα των αφεντικών για λοκ άουτ.

Κατά το τέλος της δεκαετίας του ‘60, μπροστά στην άνοδο των λαϊκών κινημάτων, το φασιστικό τούρκικο κόμμα αναλαμβάνει δράση. Ένοπλες ομάδες αυτού του κόμματος και κάτω απ’ την προστασία της αστυνομίας, καταλαμβάνουν τις πανεπιστημιακές σχολές και δολοφονούν αυτούς που τους εναντιώνονται.

Ορισμένοι κλάδοι του ΤΟΥΡΚ - ΙΣ διαχωρίζουν τη θέση τους και ιδρύουν τη ΝΤΙΣΚ. Η κυβέρνηση, για να καταπολεμήσει την αυξανόμενη απήχηση του συνδικάτου αυτού στα λαϊκά στρώματα, τροποποιεί την εργατική νομοθεσία μ’ ένα σχέδιο νόμου, στα πλαίσια του οποίου θα ήταν αδύνατη η νομιμοποίηση της ΝΤΙΣΚ.

Μπροστά στην κρατική αυτή προβοκάτσια η εργατική τάξη ξεσηκώνεται. Στις 15 Ιούνη 1970 και στις πόλεις Σμύρνη, Σακάρυα και Κωνσταντινούπολη, 70.000 εργάτες σταματούν την παραγωγή. Ειδικότερα στην Κωνσταντινούπολη οι εξεγερμένοι βγήκαν στους δρόμους, όπου εκδηλώθηκαν βίαιες ταραχές και το κράτος αναγκάστηκε να κηρύξει «κατάσταση έκτακτης ανάγκης». Μπροστά στο ξεσηκωμό η κυβέρνηση αναγκάστηκε, τελικά, ν’ αποσύρει το σχέδιο νόμου. Η εξέγερση, όμως, δε σταμάτησε. Κράτησε δύο ολόκληρα μερόνυχτα και χρειάστηκε να επέμβει ο Κεμάλ Τουρκλέρ, τότε πρόεδρος της ΝΤΙΣΚ, απευθύνοντας ένα ραδιοφωνικό διάγγελμα και καλώντας τους εργάτες να σταματήσουν τις ταραχές. Αυτές ακριβώς οι ταραχές χαρακτηρίστηκαν ως η πιο μεγάλη πράξη αυθορμητισμού της τούρκικης εργατικής τάξης.

Στις 12 Μάρτη 1971 έχουμε ένα ακόμα πραξικόπημα. Ακόμα μια φορά τα δικαιώματα των εργατών καταστέλλονται με τη βία. Μία απ’ τις πρώτες ενέργειες της νέας κυβέρνησης είναι η δημιουργία αντιτρομοκρατικών ομάδων, που έχουν ως αποστολή την καταστολή κάθε πηγής κι εστίας εξέγερσης. Ένας απ’ τους στόχους τους ήταν και η τρομοκράτηση των κατοίκων του Κουρδιστάν.

Στους τελευταίους μήνες του 1974 επανέρχεται η «δημοκρατία». Η εργατική τάξη ρίχνεται ακόμα μια φορά σε αγώνες, στην αρχή καθαρά οικονομικούς και κατόπιν πολιτικούς. Έτσι επιτυγχάνεται η κατάργηση των δικαστηρίων ασφαλείας του κράτους, οργάνων που αποτελούσαν καθαρή προέκταση του στρατιωτικού νόμου. Οι πρωτομαγιάτικες εκδηλώσεις του 1975 και του 1976 αποτελούν επίδειξη δύναμης.

Τον Σεπτέμβρη νέο κύμα απεργιών ξεσπάει. Αυτή ακριβώς την εποχή ο αρχηγός της κυβέρνησης δηλώνει: «Οι φασίστες τρομοκράτες είναι έντιμοι πολίτες που βοηθούν τις δυνάμεις ασφαλείας στον αντιανατρεπτικό τους αγώνα». Εξάλλου το φασιστικό κόμμα διατηρούσε κέντρα εκπαίδευσης σε πολλές μεγάλες πόλεις της χώρας.

Η συγκέντρωση της 1ης Μάη 1977 δέχεται την επίθεση του στρατού. Αποτέλεσμα 37 νεκροί, χιλιάδες τραυματίες, χιλιάδες συλλήψεις. Στο εξής η τρομοκρατική βία του κράτους θα γενικευτεί, με την παρότρυνση της άκρας δεξιάς.

Δ) Το πραξικόπημα της 12ης Σεπτέμβρη 1980.

Κατά τη δεκαετία του ‘70 η Τουρκία ρίχτηκε στην οικονομική κρίση, με αποτέλεσμα μείωση των μισθών και αύξηση των απολύσεων. Στο κλίμα αυτό οι διαπραγματεύσεις για συλλογικές συμβάσεις αποτυγχάνουν. Τα χρόνια 1980-81 ήταν το τέλος της προθεσμίας για την ανανέωση τους. Μ’ ένα ποσοστό πληθωρισμού πάνω από 100%, οι εργάτες διεκδικούσαν μια αύξηση μισθών ανάλογη με την πτώση της αγοραστικής του δύναμης. Τα οικονομικά μέτρα που αποφασίστηκαν το Γενάρη του 1980 κάτω από την πίεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, εμπόδιζαν μια τέτοια αύξηση των μισθών. Έτσι οι διαπραγματεύσεις ακόμα μια φορά καταλήγουν σε αδιέξοδο.

Στην αρχή της χρονιάς το εργοστάσιο «Ταρίς» της Σμύρνης καταλαμβάνεται απ’ τους εργάτες. Ο στρατός επεμβαίνει κι ακολουθούν βίαιες ταραχές. Τον Ιούλη σημειώνονται ταραχές στο Κορούμ. Στην πόλη Φάτσα η αστυνομία καταστέλλει την απόπειρα αυτοδιεύθυνσης της πόλης από τα λαϊκά συμβούλια.

Το Σεπτέμβρη 50.000 χιλιάδες εργάτες απεργούν κι ακόμα 100.000 ετοιμάζονται να τους ακολουθήσουν. Η εξουσία ζητάει τη βοήθεια του στρατού.

Γίνεται το πραξικόπημα. Κάθε ελευθερία αναστέλλεται. Γύρω στα 150.000 άτομα συλλαμβάνονται και 50 περίπου οργανώσεις κι ομάδες, ρεφορμιστικού ή επαναστατικού χαρακτήρα, διαλύονται από το καθεστώς και τα μέλη τους κυνηγιούνται άγρια. Οι 52 ηγέτες του συνδικάτου ΝΤΙΣΚ κατηγορούνται και καταδικάζονται βάσει των άρθρων 141 και 142 του ποινικού κώδικα, που τιμωρούν με την ποινή του θανάτου κάθε τάση εγκαθίδρυσης της κυριαρχίας μιας τάξης πάνω στην άλλη».

Αστυνομικά τμήματα εγκαθίστανται μέσα σε όλα τα εργοστάσια! Για την παραμικρή αντίρρηση ο εργάτης συλλαμβάνεται, βασανίζεται και απολύεται!

Η αρμοδιότητα της διεξαγωγής διαπραγματεύσεων για τις συλλογικές συμβάσεις μεταβιβάζεται στην ανώτατη αρχή. Οι κατακτήσεις των εργατών καταργούνται η μια μετά την άλλη. Καταργούνται τα επιδόματα ανεργίας κα» το χρονικό όριο συνταξιοδότησης ανεβαίνει από 5.000 σε 7.000 μέρες εργασίας.

Το συνδικάτο ΤΟΥΡΚ - ΙΣ δεν χαρακτηρίστηκε ποτέ ως παράνομο και συνέχισε και κατά την περίοδο της δικτατορίας τις επιθέσεις του ενάντια στους εργάτες.

Το Σύνταγμα του 1984 αποφασίζει ότι τα άτομα που πέρασαν από πολιτική δίκη δεν θα έχουν στο εξής το δικαίωμα να οργανώνονται σε συνδικάτα κι επιπλέον το κράτος θα εξασκεί την κηδεμονία του πάνω στα νόμιμα συνδικάτα. Το δικαίωμα της απεργίας δεν απαγορεύεται, αλλά οι νομοθετικές ρυθμίσεις είναι τέτοιες που καθιστούν πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατο, το χαρακτηρισμό μιας απεργίας ως νόμιμης. Ο νόμος της «κατάστασης έκτακτης ανάγκης» υποχρεώνει τους εργάτες ν’ αποδίδουν «εθελοντικά» υπερωρίες και σε επιχειρήσεις που θα υποδεικνύει η κυβέρνηση σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης!

Η κρατική καταστολή είναι καθημερινή πραγματικότητα για την τούρκικη εργατική τάξη.

Ο στρατός έπαιξε πάντα καλά το ρόλο του, που δεν είναι άλλος απ’ αυτόν του φύλακα των συμφερόντων της αστικής τάξης, του κεφαλαίου, του κράτους και του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. Ο στρατός επενέβη αποτελεσματικά κάθε φορά που η εξέγερση των εργατών τράνταξε την εξουσία της οικονομικά κυρίαρχης τάξης, κάθε φορά που η ύπαρξη του κράτους αμφισβητήθηκε και καταδικάστηκε από το λαό.

(*) Ο πόλεμος της ανεξαρτησίας προωθήθηκε απ’ τους προύχοντες, που είναι η ανερχόμενη μπουρζουαζία που θα καταλάβει την εξουσία μετά το 1923.

(**) Ο Λένιν έδωσε σημαντική βοήθεια στο κεμαλικό κίνημα για τον αγώνα του, παρά τη δολοφονία του τότε γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος και των συντρόφων του.