preferenze utente

cerca nell'archivio del sito Cerca cerca nell'archivio del sito


Search comments

ricerca avanzata

Nuovi eventi

Greece / Turkey / Cyprus

nessun evento segnalato nell'ultima settimana

H ταξική συνείδηση

category greece / turkey / cyprus | workplace struggles | opinion / analysis author Sunday August 14, 2005 12:59author by Νίκος Γιαμαλάκης - Ε.Σ.Ε. Segnalare questo messaggio alla redazione

Σημειώσεις για το ζήτημα της ταξικής συνείδησης

Άρθρο στην «Επί τα Πρόσω» της Ελευθεριακής Συνδικαλιστικής Ένωσης, Νο 8, Καλοκαίρι 2005

Είναι βαρύ φορτίο η πάλη για τα εργασιακά δικαιώματα. Όπως και η πάλη των τάξεων. Αν και χιλιοειπωμένο, θα το ξαναπούμε: τα δικαιώματα δεν μας έρχονται έτοιμα στο πιάτο – παλεύουμε γι’ αυτά. Η ανεργία, η εργασιακή (και όχι μόνο αυτή) εκμετάλλευση, τα «εργατικά ατυχήματα» και άλλα δεινά που αντιμετωπίζει ο σημερινός εργάτης/εργαζόμενος δεν είναι «φυσικά φαινόμενα». Είναι τα αναπόφευκτα αποτελέσματα του παρόντος καπιταλιστικού (στυγνά νεοφιλελεύθερου) και κρατικιστικού συστήματος. Και ως αποτελέσματα, εκείνα λαμβάνουν έναν ισοπεδωτικό χαρακτήρα: κανείς – εκτός από τους «ανθρώπους» της κυρίαρχης ελίτ – δεν ξεφεύγει από τη χοάνη των αντιφάσεων του συστήματος. Και εδώ που τα λέμε, ποιος θυμάται (αν αναφερθούμε στις «εξαιρέσεις» από το στρατόπεδο της ελίτ) τις αυτοκτονίες μεγαλο-στελεχών στην καρδιά της αμερικανικής αυτοκρατορίας, που κάνουν τα σάλτα απόγνωσης από τον τριακοστό όροφο ενός συγκροτήματος γραφείων – σε ουρανοξύστη που ανήκει σε πολυεθνική; Και οι λόγοι αυτών των…σάλτων δεν είναι πάντα οικονομικοί, είναι και κοινωνικοί.

Ορθά μιλάμε για τα δεινά που υπέστη η εργατική τάξη στη μακραίωνη ιστορία της. Δεινά που συνεχίζονται και σήμερα δυστυχώς, ελλείψει μαζικής ταξικής συνείδησης που θα δημιουργούσε ένα τέτοιο παγκόσμιο παλλαϊκό κίνημα, σαν κύμα που θα παράσερνε τα πάντα στο διάβα της, ανατρέποντας τα αναχρονιστικά και σάπια οικοδομήματα του καπιταλιστικού κόσμου. Αν αναφερθούμε σε πρόσφατη παρέμβαση – έφοδο ταξικά συνειδητοποιημένων εργαζόμενων στο πολυκατάστημα Attica – θα καταλάβουμε τι σημαίνει αυτό. Κάμποσοι σύντροφοι έκαναν την έφοδο, προσπαθώντας να αφυπνίσουν όσους εργάζονται εντός του πολυκαταστήματος και διαμαρτυρόμενοι για τους απαράδεκτους όρους εργασίας (και των ανύπαρκτων εργασιακών δικαιωμάτων). Το κατάφεραν; Σε μερικό επίπεδο, πιθανόν. Έκαναν το μέγιστο που μπορούσαν (ή όφειλαν να κάνουν); Ασφαλώς όχι. Χωρίς να σημαίνει ότι η εν λόγω ενέργεια ήταν αμελητέα και αδιέξοδη. Κάθε άλλο, τέτοιες ενέργειες και χρήσιμες είναι (όσον αφορά τους σκοπούς και στόχους του εργατικού κινήματος) και τη συνέχειά τους πρέπει να βρουν. Να επαναληφθούν, υπό νέο πρίσμα αυτή τη φορά. Και σε αυτό το νέο πρίσμα, κύρια πρέπει να απαντηθεί – από τους συμβαλλόμενους στο κίνημα –το εξής ερώτημα: πώς θα δημιουργηθεί η ταξική συνείδηση στους εργαζόμενους; Όσο «κλασσική» και αν φαίνεται αυτή η ερώτηση, όσα βιβλία κι αν γράφτηκαν σχετικά μ’ αυτή και διαλέξεις πραγματοποιήθηκαν μ’ αυτό το αντικείμενο, ένα είναι γεγονός: αυτή απέτυχε να διατηρήσει ένα μαζικότατο χαρακτήρα. Από τα πρώτα χρόνια της Διεθνούς και του εργατικού κινήματος, από γνωστούς θεωρητικούς έως άγνωστους αγωνιστές του επαναστατικού ρεύματος, έγιναν προσπάθειες να βρεθεί απάντηση στο ερώτημα της ταξικής συνείδησης. Δυστυχώς, αυτές οι προσπάθειες αρχικά κατάφεραν μεν να δημιουργήσουν ισχυρό ταξικό ρεύμα/κίνημα (σε Ευρώπη, ΗΠΑ και Λατινική Αμερική), αλλά οδηγήθηκαν και σε διασπαστικές ενέργειες δε. Και η πολυδιάσπαση του εργατικού κινήματος το οδήγησε σε μια σταδιακή, αλλά σταθερά κατιούσα ύφεση και παρακμή της ταξικότητάς του. Και αυτή η παρακμή της ταξικότητας του κινήματος, αναπόφευκτα επέφερε την απώλεια της ταξικής συνείδησης.

Επομένως, εδώ τίθεται μια (επισφαλής ίσως) ερώτηση: πώς θα ανακάμψει αυτή η ταξικότητα, εντός των κόλπων του κινήματος; Πολλοί από τα αριστερά ρεύματα έως και συνιστώσες του αντεξουσιαστικού κινήματος, επιμένουν πως από τη στιγμή που υπάρχει το εργατικό κίνημα, τότε εκ των προτέρων υπάρχει και η ταξική συνείδηση εντός του. Όμως αυτό δεν είναι απόλυτα βέβαιο (αν είναι να μιλήσουμε με βεβαιότητες, τότε αυτό θα μπορούσε να αφορά ορισμένους ανθρώπους του κινήματος και όχι το σύνολό του), για να μη πούμε πως είναι φαιδρό να ισχυριστεί κάποιος κάτι τέτοιο. Ταξική συνείδηση, ασφαλώς, δεν αποκτά κάποιος/α από τη μια μέρα την άλλη. Απαιτείται χρόνος (άσχετα αν οι εκάστοτε περιστάσεις δεν παρέχουν αυτή τη πολυτέλεια) και ειδική διεργασία – ή διαπροσωπικές ζυμώσεις, αν θέλετε, μεταξύ των μερών του κινήματος. Πώς θα επιτευχθεί αυτή η διεργασία (δηλ. η αφύπνιση της ταξικής συνείδησης στον καθένα-καθεμιά) και με ποιες προϋποθέσεις;

Και – ναι – απαιτούνται προϋποθέσεις, δεδομένου ότι αυτό που λέμε ταξική συνείδηση, δεν συνιστά κάτι αυτονόητα δεδομένο. Ούτε μια a priory κατάσταση άμεσα ή έμμεσα αξιοποιήσιμη από… «εργατικές πρωτοπορίες» λενινιστικού ή μη τύπου προς πάσα κατεύθυνση. Δεν έχουμε πλέον συνθήκες 19ου–αρχών 20ου αιώνα, άσχετα αν η εργασιακή εκμετάλλευση ως συνθήκη καθεαυτή δεν έχει αλλάξει και πολύ. Όμως, όταν αναφερόμαστε στην εργατική τάξη, δεν την εννοούμε με το ίδιο νόημα που τις έδιναν οι επαναστάτες θεωρητικοί των περασμένων χρόνων. Έχει αλλάξει αυτή και μάλιστα σε ένα επίπεδο «διαφοροποίησης». Δηλαδή, δεν μπορούμε πλέον να αναφερόμαστε σε «προλεταριάτο» (με τη κλασσική έννοια του όρου) στις τωρινές συνθήκες των τόσο διαφορετικών κοινωνικών και οικονομικών δεδομένων.

Πλέον, όταν αναφερόμαστε με μια εργατική τάξη – χρησιμοποιώντας τη λέξη ως «καπέλο» που κατηγοριοποιεί ένα σύνολο ανθρώπων μιας ορισμένης κοινωνικο-οικονομικής κατάστασης – δεν περιοριζόμαστε μονάχα στους βιομηχανικούς εργάτες, τους ναυτεργάτες, τους οικοδόμους, τους εργατοϋπαλλήλους: αφορά και τους ημιαπασχολούμενους, πρεκάριους, εποχικούς (κούριερ, πιτσαδόρους, εποχικούς αποθηκάριους, εργαζόμενους φοιτητές, κ.τ.λ.). Οι ριζικές αλλαγές στις μορφές εργασίας (π.χ. εισβολή του καθεστώτος της «ελαστικής εργασίας»), επέφεραν και την αναπόφευκτη αλλαγή τόσο του ορισμού όσο και του περιεχομένου της εργατικής τάξης. Δεν έχει λοιπόν, εξαφανιστεί αυτή – όπως διατείνονται μερικοί σχολιαστές και θεωρητικοί της εργασίας – απλά έχει μετασχηματιστεί σε έναν βαθμό. Θεωρούμε, όμως, πως αυτή η πορεία «μετασχηματισμού» της εργατικής τάξης προς μια ορισμένη κατεύθυνση, δεν έχει βρει το τέλος της. Αυτή θα συνεχιστεί.

Έχοντας υπόψη την άνω συγκεκριμένη αυτή τοποθέτηση ως προς το περιεχόμενο της εργατικής τάξης, επιστρέφουμε στο ερώτημα: ταξική συνείδηση – πώς μπορεί να γίνει κοινό σημείο αναφοράς στις τάξεις των εργατών και εργαζομένων; Όσοι βγουν στην αγορά εργασίας, ως οντότητα (με την έννοια του καθορισμού τόσο από κοινωνική όσο και οικονομικής πλευράς) ο άνθρωπος (εργαζόμενος πλέον) τοποθετεί εαυτόν σε μια καινούργια θέση στο γίγνεσθαι του περίγυρού του. Συνειδητοποιεί τη δύναμη της νέας θέσης του ως παραγωγού ή ενός που πουλάει την εργασιακή ικανότητά του (εργασιακή δύναμη). Ποια η σχέση του ανθρώπου/εργαζόμενου με το κοινωνικό περιβάλλον του; Ποια υπόσταση παίρνει αυτή; Ασφαλώς το ζήτημα είναι τόσο πολυσύνθετο στη φύση του προβλήματός του, που θα ήταν αφελές να προσεγγιστεί από μια καθαρά πολιτική και μόνο σκοπιά (ένα κοινό λάθος στο οποίο προβαίνουν συχνά οι θεωρητικοί της αριστεράς), δίχως να υπολογιστούν οι λεγόμενοι «αστάθμητοι παράγοντες». Και αυτοί οι αστάθμητοι παράγοντες, είτε με τον ένα τρόπο είτε με τον άλλο, υποχρεώνουν τους αγωνιστές και τα πιο ευσυνείδητα κομμάτια της εργατικής τάξης να αναθεωρούν πρακτικές, προσανατολισμούς, οργανωτικές δομές και να αναζητήσουν τα καινούργια δεδομένα που θα ξαναφέρουν το αίτημα της ταξικής συνείδησης στο προσκήνιο.

Είναι ανέκαθεν παρακινδυνευμένο να προεξοφλεί κανείς την ύπαρξη του αιτήματος της ταξικής συνείδησης ανάμεσα στους ανθρώπους των λαϊκών στρωμάτων – της εργατικής τάξης σε μια συγκεκριμένη περίοδο ή χρονική διάσταση. Σε κάθε περίπτωση, ενέχεται μια μεγάλη ρευστότητα στο άμεσα ενδιαφερόμενο περιβάλλον της. Το σίγουρο είναι ότι η ταξική συνείδηση δεν είναι προϊόν «επιφοίτησης», μιας οιονεί βουλησιαρχικής ανάτασης ή μιας μονάχα μερικής γνώσης πάνω σε ζητήματα εκμετάλλευσης, καταπίεσης και εξουσίας. Ούτε καθορίζεται από τη σχέση της με το καστοριαδικό φαντασιακό (όπως πρότειναν μερικοί θεωρητικοί σε μια προσπάθεια ερμηνείας της με τα δεδομένα της μεταφορνιστικής εποχής). Άραγε τότε, συνιστά ένα είδος στράτευσης; [1] Και δεν εννοούμε την άνευ όρων παθητική στράτευση, όπου ο αγωνιστής στερείται του δικαιώματος του προσωπικού λόγου του και της συμμετοχής του στη συνδιαμόρφωση απόψεων και τακτικών. Οπωσδήποτε, τούτο αποτελεί ένα από τα δομικά στοιχεία του όλου που περικλείεται στη ταξική συνείδηση.

Και ακριβώς εδώ μπαίνει ένα άλλο ζήτημα. Ποιο περιεχόμενο – ποιο είναι το «όλον» του αντικειμένου που διερευνούμε; Το γεγονός της οδυνηρής μετάβασης από τον φορντισμό που χαρακτήριζε τη βιομηχανική περίοδο της ανόδου και μαζικοποίησης του εργατικού κινήματος στη νέα τεχνολογική και πληροφορική κοινωνία της μεταφορνιστικής περιόδου, με όλα τα γνωστά κοινωνικο–οικονομικά σκαμπανεβάσματα, δημιούργησε αρκετές τριβές και διαφωνίες μεταξύ των αγωνιστών (και αρκετών θεωρητικών) του επαναστατικού κινήματος. Έχουν δοθεί ποικίλες εξηγήσεις. Ελάχιστες όμως έμοιαζαν να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα (των δυνατοτήτων ή αδυναμιών) της εργατικής τάξης. Ο υπογράφων αρνιέται, συνεπώς, να καταλήξει σε μια από τις «γνωστές» τοποθετήσεις, προτιμώντας να κάνει μια νέα αποτίμηση (που δεν θα περιοριστεί στο παρόν άρθρο) και μια προσπάθεια επαναπροσέγγισης του επείγοντος ζητήματος της ταξικής συνείδησης.

Θα ήταν οξύμωρο να ξεμπερδεύουμε με το όλο ζήτημα περιοριζόμενοι στο να λέμε – μέσες άκρες – πως «η ταξική συνείδηση είναι η συνειδητοποίηση από μέρους του ατόμου (εργάτη/επαναστάτη) της υποχρέωσης να οξύνει την αντιπαράθεση με την πλουτοκρατία και τους θεσμούς αστικής εξουσίας ,με απώτερο στόχο οι όμοιοί του σύντροφοι να θέσουν τα θεμέλια της ελεύθερης και αταξικής κοινωνίας». Δεν παύει να αποτελεί, φυσικά, μια αλήθεια, αλλά έτσι την περιορίζουμε άδικα σ’ ένα φτωχό περιεχόμενο, τη στιγμή που αυτή κουβαλά (σ.σ. η ταξική συνείδηση) μια Ιστορία αιώνων. Δεν πρέπει να την αφήσουμε στα «χαμηλά» λοιπόν, και για τούτο είναι αναγκαία η επαναπροσέγγισή της και η προσπάθεια για μια πιο ενδελεχή και ολοκληρωμένη διατύπωσή της.

Και η σαφήνεια της διατύπωσης, πιθανόν – και το λέμε με κάθε επιφύλαξη, είναι αλήθεια – να βοηθήσει περισσότερο στη συνειδητοποίηση των λαϊκών μαζών της πραγματικής (άδικης και επώδυνης) θέσης τους στο παγκόσμιο καπιταλιστικό και εξουσιαστικό σύστημα, ούτως ώστε αυτές να ξαναπλησιάσουν το εργατικό επαναστατικό κίνημα που οι παλιότερες γενιές για ποικίλους (κατά βάση, αρνητικούς) λόγους εγκατέλειψαν. Η απαίτηση της κυρίαρχης τάξης για μια κοινωνία πολλαπλών τάξεων (και άρα έντονων κοινωνικών αντιθέσεων εντός της) ας ανατραπεί πλήρως με την υιοθέτηση της επαναστατικής εργατικής τάξης ενός προσανατολισμού, στον οποίο μεταξύ άλλων εμπεριέχει και το αίτημα της ταξικής συνείδησης: «ο άτακτος κόσμος νικάει τα όνειρα συνοχής και αλληλεγγύης» [2].

[1]Augusto Illuminati –Νέο Συντακτικό Στράτευσης (Ελευθεριακή Κουλτούρα).

[2] Ρίτσαρντ Σενέτ –Οι χρήσεις της Αταξίας (εκδόσεις «Τροπή»).

This page can be viewed in
English Italiano Deutsch
© 2001-2024 Anarkismo.net. Salvo indicazioni diversi da parte dell'autore di un articolo, tutto il contenuto del sito può essere liberamente utilizzato per fini non commerciali sulla rete ed altrove. Le opinioni espresse negli articoli sono quelle dei contributori degli articoli e non sono necessariamente condivise da Anarkismo.net. [ Disclaimer | Privacy ]